تربیت جنسی کودکان چگونه است؟

تربیت جنسی کودکان در اکثر فرهنگ‌ها مغفول مانده است زیرا مسائل جنسی جزو موضوعات تابو به شمار می‌روند. صحبت کردن درباره موارد جنسی برای والدین بسیار سخت و چالش برانگیز است زیرا تصورات قالبی جامعه باورهایی بعضا نادرست در ذهن افراد ایجاد کرده است برای مثال مواردی از این قبیل که: «اگر کودکان درباره مسائل جنسی بدانند، منحرف می‌شوند» اما لازم است بدانید تربیت جنسی کودکان در محیطی امن و توسط افراد آگاهی همچون والدین می‌تواند آنها را از خطرات بسیاری مانند مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفتن، در امان نگه دارد.

کودک: مامان/ بابا، بچه‌ها از کجا به دنیا میان؟

والد: لک لک‌ها اونا رو میارن عزیزم!!!!!!!!!!!!!

احتمالا برای شما هم واضح است که تاریخ انقضای چنین پاسخ‌هایی به کودکان سر آمده اما با این وجود تصور کردن چنین مکالمه‌ای بین والد و کودک چندان هم سخت نیست زیرا در گذشته چنین دیالوگی رواج داشته.

شاید والدین دیگر این روزها چنین پاسخی به کودک ندهند اما همچنان با این مورد که دقیقا چه باید بگویند دست و پنجه نرم می‌کنند. کودکان هر روز اطلاعات تازه‌ای درباره مسائل مختلف از دوستان، آشنایان و محیط خود دریافت می‌کنند که والدین نیز نمی‌توانند تمام این اطلاعات را از فیلتر عبور دهند. مسائل جنسی هم درست مانند تمامی موضوعات دیگر، کنجکاوی کودک را جلب کرده و سوالات زیادی را در ذهن او ایجاد میکنند.

در این مطلب از سایت کلینیک روانشناسی چمان، درباره اینکه چطور به سوالات و کنجکاوی‌های جنسی کودکان واکنش نشان دهید یا به عبارت دیگر درباره اینکه تربیت‌جنسی کودکان چیست و چطور انجام می‌شود و همچنین اهمیت آن صحبت میکنیم.

تربیت جنسی کودکان چیست؟

تربیت کردن در لغت به معنای «پرورش رفتار شایسه و برابر با نظام ارزشی یک جامعه است (فرهنگ لغت معاصر)» بنابراین می‌توان حدس زد که تربیت جنسی مفهومی است که در بستر اجتماعی بسیار معنی پیدا می‌کند به عبارت دیگر در هر نوع تربیتی افراد هنجارها، ارزش‌ها و عناصر اجتماعی، سیاسی و فرهنگی موجود در جامعه خود را فرا می‌گیرند.

همان طور که والدین به مرور با آموزش موارد مختلفی مانند نحوه‌ی نشستن، برخواستن، غذا خوردن و … آداب و نزاکت را به کودک آموزش می‌دهند مسائل جنسی نیز نیاز به آموزش و تربیت دارند.

لازم است والدین راه ارتباطی کودک برای پرسیدن هر نوع سوال و ابهامی را باز گذاشته تا جریان اطلاعاتی صحیح به کودک منتقل شود. ممکن است والدین هنگام صحبت کردن با کودک درباره مسائل جنسی دچار استرس و اضطراب شوند و حتی ندانند که چه باید بگویند، پس با جواب‌های تخیلی (مانند لک لک‌ها) از پاسخ دادن اجتناب می‌کنند، و یا به طور کلی هیچ جواب و توضیحی به کودک نمی‌دهند و سعی می‌کنند صورت مسئله را پاک کنند.

صحبت از موارد جنسی برای بسیاری از والدین سخت است اما اجتناب و پاسخ ندادن ممکن است به کودک صدمه وارد کند؛ بنابراین یک حل مسئله این است که با روانشناس کودک مشورت کنید و راهنمایی بگیرید چه به کودک بگویید تا در حین صحیح و علمی بودن، متناسب با سن عقلی و شناختی او نیز باشد.

اگر جنبه‌های مختلف رشد یک کودک را به فرش‌ تشبیه کنیم، آنگاه والدین قالی بافانی هستند که با داشتن طرح این فرش‌ها پشت تخته‌های بافندگی نشسته و با ممارست تلاش می‌کنند تا این قالی‌ها را ببافند و طبق نقشه پیش بروند.

تربیت‌جنسی کودک هم یک قالی جدا به خود اختصاص داده است، بدون شک زدن اولین گره‌های این فرش توسط والدین تاثیر به سزایی در تعیین شکل و طرح اصلی فرش خواهد داشت. بسیار مهم است که پایه‌های افکار اولیه کودک درباره مسائل جنسی به چه چیز گره خورده به عشق و تهعد و یا ناامنی، ترس و انزجار؟

در عصری که در آن زندگی می‌کنیم، فاصله کودکان خردسال تا دریافت اطلاعات درباره مسائل مختلف تنها یک کلیک است. بنابراین مهم است که والدین با ترس خود مواجه شوند و بتوانند درباره موضوعات جنسی با کودک صحبت کنند، پایه‌های این فرش باید در محیطی امن و سالم بافته شوند.

تربیت جنسی از چه زمانی آغاز می‌شود؟

اینکه تربیت جنسی چطور و چگونه شروع می‌شود یکی از سوالات اصلی پدر و مادرها است. برای برخی از والدین شروع آموزش کودک درست از موقعی آغاز می‌شود که درباره تفاوت‌های ظاهری بدن خود با جنس مخالف، بارداری و به دنیا آمدن سوالاتی را می‌پرسد.

برخی دیگر از والدین قبل از اینکه کنجکاوی‌های کودک ظاهر شود، دست به کار شده و پیش قدم می‌شوند و درست هنگام آموزش دادن حد و مرزها و همچنین زمان و مکان برهنه شدن، و تعویض لباس شروع به آموزش کودک می‌کنند.

هر دو گروه والدین در یک سن و مقطع رشدی خاصی متوجه می‌شوند که نیاز است در مورد موارد جنسی مختلف با کودک صحبت کنند یعنی تصور می‌کنند زمان مشخصی وجود دارد! اما مثل سایر ابعاد تربیتی آنچه در زندگی واقعی جریان دارد و ناگفته تمرین، تکرار و تقویت می‌شود به مراتب تاثیر عمیق‌تری بر کودک می‌گذارد.

واقعیت این است که تربیت جنسی کودکان سال‌ها قبل از شروع سوالات و حتی متولد شدن ‌آنها آغاز می‌شود یعنی زمانی که والدین به جنسیت فرزند خود و به ترجیحی که نسبت به جنسیت او دارند فکر می‌کنند.

بعضی از افراد فرزند دختر ترجیح می‌دهند زیرا باور دارند دخترها ذاتا آرام‌تر، همراه و همدم والدین خواهند بود و به علت ظرافت و علایق خانگی که دارند تربیت آنها نسبت به پسرها آسان‌تر است. برخی دیگر دقیقا به همین دلایل دختر را آسیب پذیر و تربیت او را دشوار می‌دانند و ترجیح می‌دهند فرزند پسری داشته باشند که به اعتقاد آنها قوی‌تر و آزادتر است و برای دنیای خشن و پر از تبعیض و نابرابری کنونی مناسب‌تر است.

حتما بخوانید : رابطه جنسی بعد از فرزندآوری

جدای از درست و غلط بودن این باورها نکته‌ی حائز اهمیت تاثیری است که این باورها در نگرش والدین نسبت به جنسیت و در نهایت در شیوه تربیتی آنها می‌گذارند.

والدینی که باور دارند پسرها ذاتا قوی‌تر و آزادتر هستند از همان نوزادی آگاهانه یا ناآگاهانه با همین نگرش روش تربیتی خاصی را اتخاذ می‌کنند برای مثال هر گونه مقاومت و مخالفت او را به الگوهای مردانگی نسبت می‌دهند و یا نسبت به برهنگی و محل تعویض پوشک سهلگیرتر هستند زیرا برهنه دیده شدن نوزاد پسر اهمیت کمتری دارد تا نوزاد دختر.

چنین الگوهای جنسیتی به مرور پای خود را به سنین بزرگسالی نیز باز می‌کنند مانند این الگو که: مرد که گریه نمی‌کند!

متقابلا در مورد دخترها هم کاملا عکس این رفتارها دیده می‌شوند. هر حرکت و رفتای از جانب دختران در نظر اطرافیان با لطافت و ظرافت خاصی همراه است که تحسین و تقویت می‌شود. به تنوع لباس‌ها و آرایش موهایشان توجه و حتی اصرار می‌شود و عروس و عروسک زیبای مامان خطاب می‌شوند.

تمام این رفتارها که به طور خودکار و طبیعی انجام می‌شوند و ظاهرا هم هیچ اشکالی ندارند دقیقا همان روش‌های شکل دهی هویت جنسی و تربیت‌جنسی کودکان هستند. غالبا والدین از میزان تاثیر چنین رفتارهایی ناآگاه بوده و ناخودآگاه آنها را در ارتباط با کودک تکرار می‌کنند.

در حالی که باید بدانید کودک تصویر مرد یا زن بودن خود و جنس دیگر را از خلال همین رفتارها، شوخی‌ها، باید و نبایدها کسب می‌کند و مطابق با همان‌ها با خود طرف مقابل و در جامعه رفتار کرده و همان چرخه را تکرار می‌کند.

لازم به ذکر است آنچه در این بخش ذکر شد به معنای قضاوت بر درست یا غلط بودن آنها نیست بلکه نکته مهم توجه به این است که هر رفتار یا اظهار نظر و باید و نبایدهایی که به جنسیت کودک ربطی دارند گامی هر چند کوچک در مسیر آموزش جنسی آنها خواهد بود.

تربیت جنسی کودکان در سنین مختلف رشدی

همان طور که بالاتر توضیح داده شد بسیای از رفتارهای ضمنی که در بطن جامعه و در ارتباط روزمره اتفاق می‌افتند تاثیر بسیاری بر تربیت و آموزش جنسی کودکان می‌گذارند. جدای از این موارد یک سری روش‌های تربیت جنسی‌ که مخصوص گروه‌های سنی مختلف است وجود دارند که والدین را در مسیر تربیت‌جنسی کودک راهنمایی می‌کنند.

آموزش کودکان در این زمینه به سه گروه سنی تقسیم می‌شود که عبارتند از:

• گروه سنی صفر تا سه سال
• گروه سنی چهار تا شش سال
• گروه سنی هفت تا نه سال

راهکارهای متفاوتی برای هر یک از این گروه سنی پیشنهاد می‌شوند که مناسب همان گروه می‌باشد و با توجه به رشد شناختی و ذهنی کودک ارائه می‌شوند به عبارتی کودک بر اساس رشد شناختی خود در هر دوره‌ی سنی سوالات متفاوتی در ذهنش ایجاد شده که نیاز دارد پاسخی مناسب سن خود بیابد.

والدین باید توجه کنند که برای توضیح موارد مختلف از کلمات مناسب گروه سنی کودک استفاده کنند برای مثال دایره لغات یک کودک سه ساله نسبت به یک کودک ۶ ساله بسیار کمتر است بنابراین برای سنین ابتدایی می‌توانید از عروسک‌های بازی بیشتر کمک بگیرید.

تربیت جنسی کودک صفر تا سه سال

لمس و تماس پوستی

همان طور که اشاره شد تربیت جنسی از زمان تولد آغاز میشود، اولین تجربه‌ی نوزاد با دنیای خارج از رحم مادر، لمس شدن و تماس پوستی است؛ که شواهد علمی بسیاری اهمیت نوازش را نشان می‌دهند. تحقیقی در سال ۱۹۹۰ در رومانیا بر روی کودکان پرورشگاهی انجام شد که نشان داد عدم نوازش و تماس فیزیکی با کودکان، قابلیت‌های ذهنی آنها را به طور کلی کاهش داده بود.

نوازش، بوسه، ارتباط چشمی و کلمات محبت آمیز از سمت پدر و مادر باعث ایجاد حس عشق، لذت، اعتماد و امنیت در کودک می‌شوند که بر سلامت و تکامل دستگاه لیمبیک (بخشی از مغز که مسئول کارکرد‌های حیاتی رفتاری و بقایی در پستانداران است) او تاثیر قابل توجهی دارند.

شکل گیری اتصالات درست در دستگاه لیمبیک از آن جهت اهمیت دارد که بدون آنها نوازد قادر نخواهد بود اعتماد کردن و نحوه‌ی ارتباط با دیگران را بیاموزد و در نتیجه مدام احساس تنهایی و ناامنی خواهد کرد.

از طرفی دیگر، با ارضای نیاز به لمس و گرسنگی پوستی در کودکان، باعث می‌شوید کمتر جذب محبت و نوازش افراد ناشناس و احتمالا نامناسب قرار بگیرند و به نوعی پیشگیری از آزار جنسی نیز محسوب می‌شود.

قبل از اینکه مرحله‌ی بعدی آموزش را برای شما توضیح دهیم پیشنهاد میکنیم ویدیوی زیر را که نمونه‌ای طراحی شده برای هدایت هرچه بیشتر والدین است مشاهده کنید.

 

آشنایی با اندام‌های بدن

مرحله‌ی بعدی تربیت کودکان این مقطع سنی شناخت اندام‌های بدن است. نوزادان از ابتدای تولد شروع به شناسایی و اکتشاف قسمت‌های مختلف بدن خود می‌کنند اما به دلیل اینکه اندام تناسلی خود را نمی‌توانند ببینند شناسایی آن کمی متفاوت از سایر بخش‌‌های بدن است.

در مراحل اولیه‌ی شناسایی، تنها از طریق دفع ادرار و مدفوع، شست‌وشوی متعدد روزانه و حس دمای آب و تماس دست مراقبت‌کننده با اندام تناسلی خود متوجه آن می‌شوند. سپس به مرور که بزرگتر می‌شوند می‌توانند دست خود را به اندام تناسلی برسانند که اغلب با ممانعت مواجه می‌شوند.

لازم است بگوییم ممانعت اگر بسیار شدید باشد برعکس باعث می‌شود کودک کنجکاوتر شده و بیشتر اینکار را انجام دهد؛ بزرگترها به کودک می‌گویند این کار «زشته» و «عیبه» که این سوال را در ذهن کودک ایجاد می‌کند که چرا والدین مجاز به لمس این قسمت از بدن من هستند ولی برای خودم زشت و بد و ممنوع است؟

چنین رفتارهایی از سوی والدین، ذهن کودک را درباره‌ی اندام تناسلی با زشتی و بدی همراه می‌سازد و این پرسش را در ذهن او پررنگ‌تر می‌کند که این اندام چه تفاوتی با سایر اندام‌های دارد و این دقیقا خلاف چیزی است که می‌خواهیم به کودک منتقل کنیم.

در تربیت جنسی یکی از اولین اهداف، انتقال این پیام به کودک است که هیچ عضو بد و زشتی در بدن وجود ندارد و همه‌ی اعضای بدن اهمیت و ارزش یکسان دارند. در همین راستا به والدین توصیه می‌شود که در حین پوشک عوض کردن و شستن ادرار و مدفوع فرزند خود از هرگونه واکنشی که حس انزجار داشته باشد بپرهیزند.

برخی از والدین نگران هستند که مبادا کودک لذت ناشی از لمس اندام تناسلی را کشف کرده و به دست زدن عادت کند، لازم به ذکر است که اولا این لذت همان طور که گفتیم از همان روزهای اول تولد به واسطه‌ی تماس دست مراقبت کننده کشف و تجربه می‌شود؛ ثانیا قبل از دو سالگی احتمال ایجاد چنین عادتی خصوصا اگر نوزاد نوازش‌های عمومی را به شکل کافی دریافت کرده باشد، بسیار ضعیف است.

در صورتی که چنین عادتی در کودک بروز پیدا کرد برخورد قهری والدین مسئله را جدی‌تر و وخیم‌تر میکند و برای حل آن لازم است توسط متخصص کودک ریشه‌یابی شود.

تا اینجا درباره دو مرحله‌ی ابتدایی آموزش کودکان سنین صفر تا سه سال صحبت کردیم مراحل بعدی عبارتند از:

• نام گذاری اندام‌ها
• برهنگی و کنجکاوی نسبت به بدن دیگران

سپس به سراغ آموزش سنین ۴ تا ۶ سال و ۷ تا ۹ رفته و آموزش مسائل جنسی تا سنین نوجوانی ادامه پیدا خواهند کرد.

مطلبی که خواندید برگرفته از کتاب تربیت جنسی کودکان (از تولد تا ۹ سالگی/ راهنمای والدین و مربیان) به قلم فاران حسامی نشر دانژه بود. در این محتوا تنها بخش کوچکی از مراحل ابتدایی تربیت‌جنسی ذکر شد که داخل کتاب تمامی مراحل تا سن ۹ سالگی با جزئیات بیشتری توضیح داده شده.

تربیت‌جنسی کودکان موضوعی است که بسیار حائزاهمیت بوده و نیازمند توجه بیشتری از سمت والدین است. بسیاری از والدین حاضر هستند با استرس ناشی از صحبت درباره مسائل جنسی با فرزندشان مواجه شوند اما نیازمند دانش و مهارتی هستند که آنها را در طول مسیر هدایت و راهنمای کند. این کتاب می‌تواند کمک بزرگی برای آنها باشد.

کتاب‌های ترجمه‌ شده‌ی بسیاری در بازار درباره این مسائل وجود دارند اما این کتاب جزو معدود کتاب‌های تالیفی در مورد تربیت جنسی کودکان است در همین راستا کلینیک چمان از خانم فاران حسامی بابت تالیف این کتاب قدردان و سپاس گذار است زیرا خلا و نیاز بسیاری از والدین را در این زمینه برطرف کرده است.