اختلال وسواس فکری – عملی چیست؟
اختلال وسواس فکری-عملی، نوعی اختلال اضطرابی است که در آن افراد دچار افکار و احساسات تکرار شونده ناخواسته می‌شوند(وسواس فکری). این موضوع باعث میشود اینگونه فکر کنند ،که مجبورند عملی را به صورت مکرر انجام دهند(وسواس عملی).
رفتارهای تکراری از جمله شستن دست‌ها، چک کردن چیزهای مختلف یا تمیز کردن، می‌تواند بصورت چشم‌گیری در فعالیت‌های روزانه و تعاملات اجتماعی فرد تداخل ایجاد کند.
بسیاری از افراد، افکار و رفتارهای تکرارشونده دارند، اما این‌ها در زندگی روزانه اختلال ایجاد نمی‌کند. برای افراد مبتلا به وسواس فکری-عملی یا OCD ، افکار تکراری و ناخواسته، و رفتار نیز سختگیرانه است. انجام ندادن این رفتار اجباری و سختگیرانه مسبب بوجود آمدن اضطراب بزرگی در فرد میشود.
بسیاری از افراد مبتلا به OCD، خود می‌دانند که افکار وسواسی آنها درست نیست؛ با این‌حال به سختی می‌توانند تمرکزشان را از روی آن افکار بردارند یا رفتارهای وسواس‌گونه‌ی تکراری خود را متوقف کنند.
برای اینکه فردی مبتلا به وسواس فکری-عملی تشخیص داده شود، لازم است وقوع و تکرار افکار وسواسی و یا رفتارهای وسواسی، وقت زیادی از او بگیرد(مثلا بیشتر از ۱ ساعت در روز). این امر باعث وجود آمدن اضطراب زیادی در فرد میشود و به حیطه شغلی، روابط اجتماعی و دیگر حیطه‌های مهم زندگی او آسیب می‌رساند.
حدود ۲/۱ درصد آمریکایی‌ها مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی هستند. بین بزرگسالان مبتلا، تعداد مردان اندکی بیشتر از زنان است. OCD اغلب در کودکی، نوجوانی و اوایل بزرگسالی شروع میشود؛ سن متوسط بروز نشانه‌های این اختلال ۱۹ سال است.
علائم اختلال وسواس فکری-عملی چه چیزهایی هستند؟
علائم وسواس فکری
وسواس فکری شامل افکار، تکانه‌ها یا تصاویر تکرارشونده و سمجی هستند که باعث بوجود آمدن هیجانات پریشان کننده، مثل اضطراب و انزجار می‌شوند. بسیاری از افراد مبتلا به OCD متوجه‌اند که این افکار، تکانه ها و تصاویر، محصول ذهن آنها بوده و غیرمنطقی هستند. با این‌حال، این افکار خودآیند، با آوردن دلیل و منطق متوقف نمی‌شوند.
بیشتر افرادی که به اختلال وسواس فکری-عملی دچار هستند سعی می‌کند افکار وسواسی خود را نادیده بگیرند، سرکوب کنند یا با یک فکر یا عمل دیگر آن را جایگزین کنند.
محتوای معمول افکار وسواسی شامل نگرانی‌های بیش ازحد درمورد آسیب دیدن یا آلوده بودن چیزی، نیاز به تقارن و نظم زیاد، یا افکار جنسی یا مذهبی ممنوعه است.
علائم وسواس عملی
وسواس عملی شامل رفتارها یا اعمال ذهنی مکرر است که فرد، خود را موظف میداند در پاسخ به افکار وسواسی انجامشان دهد. این رفتارها با هدف پیشگیری یا کاهش نگرانی‌ها یا موقعیتی ترسناک و نگران کننده انجام می‌شوند. در شدیدترین موارد، تکرار مداوم این فرایند می‌تواند روز فرد را پر کند و در روند کارهای روزانه و عادی او اختلال ایجاد کند.
چیزی که اضطراب و زجر این پروسه را بیشتر می‌کنید، آگاهی از غیرمنطقی بودن این رفتارهای وسواس‌گونه است. اگرچه انجام دادن این رفتارهای وسواسی آرامش و آسودگی برای فرد بوجود می‌آورد، افکار وسواسی دوباره برمیگردند و این چرخه دوباره از اول تکرار میشود.
انواع وسواس عملی
- تمیزکردن: وسواس عملی بعضی از افراد مبتلا به OCD تمیز کردن است. آنها تلاش می‌کند آلودگی‌ها، اجرام و مواد شیمیایی را تا جایی که می‌توانند کاهش دهند تا به آنها سرایت نکند؛ پس زمان بسیار زیادی را صرف تمیز کردن خودشان و محیط اطرافشان می‌کند.
- تکرار کردن: بعضی از افراد مبتلا به وسواس فکری-عملی، برای کاهش اضطراب خود، یک نام، عبارت یا یک رفتار را چندین بار تکرار می‌کند.آنها می‌دانند که این حرف‌ها یا رفتارهای تکراری، از آسیبی محافظتشان نمی‌کنید اما اگرهم از این تکرارها دست بردارند ترس از آسیب دیدن در آنها افزایش پیدا خواهد کرد.
- وارسی کردن: یکی دیگر از وسواس‌های عملی افراد مبتلا به OCD چک کردن یا همان وارسی کردن چیزهای مختلف است؛ چراکه میترسند به خودشان یا به دیگران آسیب بزنند پس سعی می‌کند از این آسیب جلوگیری کنند. مثلا میترسند قفل کردن درب خانه یا خاموش کردن گاز را فراموش کنند. به همین دلیل، بعضی از این افراد فرایند چک کردن را هر دفعه گسترش می‌دهند و این مسیر اجباری را بارها تکرار می‌کند تا چیزی را از قلم ننداخته باشند.
- منظم کردن: برخی از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، به وسائل مختلف مدام نظم و ترتیب می‌دهند. مثلا دوست دارند کتاب‌ها را با ترتیب خاصی بچینند، اشیا خانه را به صورت متقارن نظم دهند وحتی ممکن است بی دلیل، یا به قول خودشان “همین طوری” مرتب کنند.
- اعمال اجباری ذهنی: بعضی از افرادی که به OCD دچاراند جهت پاسخ به افکار وسواسی مزاحم، بی صدا دعا می‌کند و ذکر می‌گویند تا اضطراب خودرا کاهش دهند یا از اتفاق ناگوار پیشرو جلوگیری کنند.
درمان اختلال وسواس فکری-عملی چگونه انجام می‌گیرد؟
روان‌درمانی
یک درمان تاثیرگذار بر اختلال وسواس فکری-عملی، یکی از روش‌های درمان شناختی رفتاری است؛ روش مواجهه و پیشگیری از پاسخ یا همان مواجه سازی. در طول جلسات درمانی، مراجعین در معرض مواجهه با موقعیتی قرار می‌گیرند که اضطراب آور است و باعث تحریک رفتارهای وسواسی یا اعمال ذهنی میشود.
از طریق تکنیک مواجه سازی، مراجعین یاد می‌گیرند فرایند وقت‌گیر رفتارهای وسواسی را کاهش دهند و سپس قطع کنند. آنها میفهمند که اضطراب ناشی از وسواس‌های فکری، بدون درگیر شدن با وسواس‌های عملی کمتر و کمتر میشود. این تکنیک برای تمام بیمارانی که وسواس عملیشان متمرکز بر موقعیت است کاربرد دارد.
تمام کسانی که متعهد به انجام پروسه‌ای از رفتارهای وسواسی هستند، چرا که میترسند اتفاقات فاجعه باری که نباید، برایشان اتفاق بیوفتد. این روش درمان بر پایه تصور مواجهه با موقعیت‌های اضطراب آور متکی است. مراجع و درمانگر با توافق یکدیگر، و پیروی دستورالعمل‌های مواجهه وجلوگیری از پاسخ، سعی در کاهش وسواس فکری، وسواس عملی و احساسات ناشی از آن دارند.
دارو درمانی
درمان دارویی وسواس فکری-عملی از طریق استفاده‌ی کلومیپرامین یا داروهای بازدارنده‌ی بازجذب سروتونین، مانند فلوکستین(پروزاک) یا سرترالین(زولوفت)، جزء درمان‌های موثر این اختلال به شمار می‌آید.
سخن پایانی
اختلال وسواس فکری-عملی، همانطور که از اسمش پیداست شامل دو بخش وسواس فکری و وسواس عملی است. وسواس‌های فکری که یک‌سری فکر خودآیند و تکراری ناخواسته هستند، با ایجاد اضطراب در افراد، آنها را به سمت انجام رفتارهایی اجباری و به مرور، زمان‌بر هدایت می‌کند که به آنها وسواس عملی می‌گوییم.
این رفتارها می‌توانند به مرور گسترده شوند و به روال عادی زندگی آسیب بزنند. با توجه به توضیحاتی که در بخش علائم وسواس فکری و علائم وسواس عملی گفته شد، برای اینکه از آسیب دیدن روال طبیعی زندگی خود و عزیزانتان جلوگیری کنید در صورت داشتن علائم این اختلال، حتما به یک متخصص در زمینه درمان اختلال وسواس فکری-عملی مراجعه کنید.