اختلال وسواس فکری

زندگی راحت تر بدون وسواس

اختلال وسواس فکری-عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری-عملی، نوعی اختلال است که در آن افراد دچار افکار و احساسات تکرار شونده‌ ناخواسته می‌شوند (وسواس فکری)؛ این موضوع باعث می‌شود به نحوی فکر کنند، که مجبوراند عملی را به صورت مکرر انجام دهند (وسواس عملی).

رفتارهای تکراری از جمله شستن دست‌ها، چک کردن چیزهای مختلف و یا تمیز کردن می‌تواند به صورت چشم‌گیری در فعالیت‌های روزانه و تعاملات اجتماعی فرد تداخل ایجاد کند.

بسیاری از افراد، افکار و رفتارهای تکرارشونده دارند اما این‌ موارد در زندگی روزانه‌شان اختلال ایجاد نمی‌کند. در افراد مبتلا به وسواس فکری-عملی یا OCD، افکار تکراری و مزاحم به سراغ‌شان می‌آید که ناخواسته هم هستند.

از آن طرف رفتارشان نیز سخت‌گیرانه می‌باشد؛ انجام ندادن این رفتار اجباری و سختگیرانه اضطراب شدیدی در فرد ایجاد می‌کند. بسیاری از افراد مبتلا به OCD، خود می‌دانند که افکار وسواسی آن‌ها درست نیست؛ با این‌ وجود برایشان دشوار است تمرکزشان را از روی آن افکار بردارند یا رفتارهای وسواس‌گونه‌ی تکراری خود را متوقف کنند.

برای اینکه فردی، مبتلا به وسواس فکری-عملی تشخیص داده شود لازم است وقوع و تکرار افکار وسواسی و یا رفتارهای وسواسی، وقت زیادی از او بگیرند (مثلا بیشتر از ۱ ساعت در روز). این امر منجر به اضطراب زیادی در فرد می‌شود و به حیطه‌ شغلی، روابط اجتماعی و دیگر زمینه‌های مهم زندگی او آسیب می‌رساند.

حتما بخوانید : زندگی با همسر وسواسی

حدود ۲/۱ درصد آمریکایی‌ها مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی هستند. بین بزرگسالان مبتلا، تعداد مردان اندکی بیشتر از زنان است. OCD اغلب در کودکی، نوجوانی و اوایل بزرگسالی شروع می‌شود؛ سن متوسط بروز نشانه‌های این اختلال ۱۹ سال است.

علائم اختلال وسواس فکری-عملی چه چیزهایی هستند؟

علائم وسواس فکری

وسواس فکری شامل افکار، تکانه‌ها یا تصاویر تکرارشونده و سمجی هستند که باعث بروز هیجانات آشفته، مثل اضطراب و انزجار می‌شوند. بسیاری از افراد مبتلا به OCD متوجه‌اند که این افکار، تکانه‌ها و تصاویر محصول ذهن آن‌ها بوده و غیرمنطقی‌اند. با این وجود این افکار خودآیند، با آوردن دلیل و منطق متوقف نمی‌شوند.

بیشتر افرادی که به اختلال وسواس فکری-عملی دچار هستند سعی می‌کنند افکار وسواسی خود را نادیده بگیرند، سرکوب کنند یا با یک فکر یا عمل دیگری از آن اجتناب کنند.

محتوای اکثر افکار وسواسی، شامل نگرانی‌های بیش از حد درمورد آسیب دیدن یا آلوده بودن، نیاز به تقارن و نظم زیاد، و یا افکار جنسی و مذهبی ممنوعه است.

حتما بخوانید : ازدواج با شخصیت وسواسی جبری چگونه خواهد بود؟

علائم وسواس عملی

وسواس عملی شامل رفتارها یا اعمال ذهنی مکرر است که فرد خود را موظف میداند در پاسخ به افکار وسواسی انجام‌شان دهد. این رفتارها با هدف پیشگیری یا کاهش نگرانی‌ها نسبت به موقعیتی ترسناک و نگران کننده انجام می‌شوند.

در شدیدترین موارد، تکرار مداوم این فرایند ممکن است تمام روز فرد را پر کند و در روند کارهای روزانه و عادی او اختلال ایجاد کند.

حتما بخوانید : جنون خرید؛ با وسواس خرید آنی چگونه مقابله کنیم؟

چیزی که اضطراب و زجر این پروسه را بیشتر می‌کند، آگاهی از غیرمنطقی بودن این رفتارهای وسواس‌گونه است. اگرچه انجام دادن این رفتارهای وسواسی آرامش و آسودگی برای فرد به همراه دارد اما افکار وسواسی دوباره برمیگردند و این چرخه دوباره از اول تکرار می‌شود.

وسواس فکری عملی در کودکان

این اختلال تنها بزرگسالان را مورد هدف قرار نداده بلکه بین 0.2.5% تا 4% کودکان نیز طیفی از علائم وسواس را تجربه می‌کنند که شدت و ضعف متفاوتی دارد.

اختلال وسواس در کودکان نیز به دو بخش افکار و اعمال جبری تقسیم میشود. ماهیت هر کدام، مانند ملاک‌های وسواس در بزرگسالان است اما تفاوت‌هایی هم مشاهده میشود.

کودکان مبتلا به این اختلال اغلب نسبت به بزرگسالان بیمار، بینش کمتری نسبت اعمال خود دارند و نمی‌توانند غیرمنطقی بودن افکار خود را به درستی درک کنند. این عدم بینش کافی در کنار توانایی محدود در کلام و ابراز احساسات، درمان اختلال وسواس در کودکان را دشوار می‌سازد.

حتما بخوانید : درمان وسواس در کودکان

انواع وسواس عملی

تمیزکردن:

وسواس عملی بعضی از افراد مبتلا به OCD تمیز کردن است. آن‌ها تلاش می‌کنند آلودگی‌ها، جِرم‌ها و مواد شیمیایی را تا جایی که می‌توانند به نحوی از خودشان دور نگهدارند تا به آنها سرایت نکنند؛ پس زمان بسیار زیادی را صرف تمیز کردن خودشان و محیط اطراف‌شان می‌کنند.

تکرار کردن:

بعضی از افراد مبتلا به وسواس فکری-عملی برای کاهش اضطراب خود، یک نام و عبارت یا یک رفتار را چندین بار تکرار می‌کنند. آن‌ها می‌دانند که این حرف‌ها یا رفتارهای تکراری، از آسیبی محافظت‌شان نمی‌کند اما از آن طرف هم اگر این تکرارها دست بردارند ترس از آسیب دیدن در آن‌ها افزایش پیدا خواهد‌ کرد.

حتما بخوانید : وسواس موکنی یا تریکوتیلومانیا چیست؟

وارسی کردن:

یکی دیگر از وسواس‌های عملی افراد مبتلا به OCD چک کردن یا همان وارسی کردن چیزهای مختلف است؛ چراکه میترسند به خودشان یا به دیگران آسیب بزنند پس سعی دارند از این آسیب جلوگیری کنند.

مثلا نگرا‌ن‌اند در خانه را قفل کرده‌اند یا نه! نکند یادشان رفته که گاز را خاموش کنند؟ به همین دلیل، بعضی از این افراد فرایند چک کردن را هر دفعه گسترش می‌دهند و این مسیر اجباری را بارها تکرار می‌کنند تا چیزی را از قلم ننداخته باشند.

منظم کردن:

برخی از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، به وسایل مختلف مدام نظم و ترتیب می‌دهند. مثلا دوست دارند کتاب‌ها را با ترتیب خاصی بچینند، اشیا خانه را به صورت متقارن نظم دهند و حتی ممکن است بی‌دلیل، یا به قول خودشان «همین طوری» مرتب کنند.

اعمال اجباری ذهنی:

بعضی از افرادی که به OCD دچاراند جهت پاسخ به افکار وسواسی مزاحم، بی صدا دعا می‌کنند و ذکر می‌گویند تا اضطراب خود را کاهش دهند یا از اتفاق ناگوار احتمالی جلوگیری کنند.

درمان اختلال وسواس فکری-عملی چگونه انجام می‌گیرد؟

روان‌درمانی

یک درمان تاثیرگذار بر اختلال وسواس فکری-عملی، یکی از روش‌های درمان شناختی رفتاری است؛ روش مواجهه و پیشگیری از پاسخ یا همان مواجه سازی.
در طول جلسات درمانی، مراجعین در معرض مواجهه با موقعیتی قرار می‌گیرند که اضطراب‌آور است و باعث تحریک رفتارهای وسواسی یا اعمال ذهنی می‌شود.

از طریق تکنیک مواجه سازی، مراجعین یاد می‌گیرند فرایند وقت‌گیر رفتارهای وسواسی را کاهش دهند و سپس متوقف کنند. آنها میفهمند که اضطراب ناشی از وسواس‌های فکری بدون درگیر شدن با وسواس‌های عملی، کمتر و کمتر می‌شود. این تکنیک برای تمام بیمارانی که وسواس عملی‌شان متمرکز بر موقعیت است کاربرد دارد.

برخی از مبتلایان متعهد به انجام مراحلی تشریفاتی از رفتارهای وسواسی هستند، زیرا میترسند در صورت انجام ندادن این تشریفات اتفاقات فاجعه باری که نباید، برایشان اتفاق بیوفتد.

این روش درمان بر پایه‌ تصور مواجهه با موقعیت‌های اضطراب آور متکی است. مراجع و درمانگر با توافق یکدیگر و پیروی دستورالعمل‌های مواجهه و جلوگیری از پاسخ، سعی در کاهش وسواس فکری، وسواس عملی و احساسات ناشی از آن دارند.

دارو درمانی

درمان دارویی وسواس فکری-عملی از طریق استفاده‌ کلومیپرامین یا داروهای بازدارنده‌ باز جذب سروتونین، مانند فلوکستین (پروزاک) یا سرترالین( زولوفت)، جزء درمان‌های موثر این اختلال به شمار می‌آیند.

سخن پایانی

اختلال وسواس فکری-عملی، همانطور که از اسم‌اش پیداست شامل دو بخش وسواس فکری و وسواس عملی می‌شود. وسواس‌های فکری یک‌سری فکر خودآیند و تکراریِ ناخواسته می‌باشند که با ایجاد اضطراب در افراد، آن‌ها را به سمت انجام رفتارهایی اجباری و زمان‌بر هدایت می‌کنند. به دسته دوم از این رفتارها وسواس عملی می‌گوییم.

این رفتارها می‌توانند به مرور شدیدتر شوند و به روال عادی زندگی آسیب بزنند. با توجه به توضیحاتی که در بخش علائم وسواس فکری و علائم وسواس عملی گفته‌ شد، برای اینکه از آسیب دیدن روال طبیعی زندگی خود و عزیزان‌تان جلوگیری کنید در صورت داشتن نشانه‌های این اختلال، حتما به یک متخصص در زمینه‌ درمان اختلال وسواس فکری-عملی مراجعه کنید. روانشناسان کلینیک چمان می‌توانند شما را در این مسیر همراهی کنند.