روانشناسی صنعتی و سازمان: هرآنچه باید بدانید

همه چیز از این ایده و دغدغه شروع شد که چطور می‌توانیم روانشناسی صنعتی و سازمانی را به افراد جامعه به صورت عمومی و افرادی که به این گرایش مربوط می‌شوند مثل روانشناس‌ها، مدیران سازمان‌ها و… به صورت تخصصی معرفی کنیم.

شمایی که مشغول خواندن این مقاله هستید ممکن است تصوری در مورد رشته روانشناسی صنعتی سازمانی داشته باشید. تصوری که مثل تعریف سایر گرایش‌های روانشناسی مثل بالینی خیلی واضح و شفاف نیست. علت آن این است که کمتر به روانشناسی صنعتی و سازمانی، در دانشگاهها و محیط کار پرداخته شده و به همین دلیل هنوز به اهمیت واقعی آن پی نبرده‌ایم.

در این مقاله سعی می‌کنیم هم از نگاه عمومی و هم از نگاه تخصصی به این گرایش بپردازیم.

اجازه بدهید با سوالی از شما مقاله را شروع کنم و چند ثانیه به آن فکر کنید:

وقتی به روانشناسی فکر می‌کنید چه چیزی به ذهنتان خطور می‌‌کند؟

جواب چیست؟

روانشناسی یعنی درمان، یعنی تست گرفتن، یعنی حل مشکلات خانواده، یعنی تربیت فرزند، یعنی زوج درمانی، یعنی مشاوره پیش از ازدواج و… . احتمالا جواب شما در یکی از این دسته‌ها قرار می‌گیرد.

یا اگر فارغ‌التحصیل رشته روانشناسی هستید و به این سوال جواب بدهید چه پاسخی دارید؟ روانشناسی یعنی آسیب شناسی روانی، اعصاب و روان، بالینی، رشد، فیزیولوژی و… .

عدۀ کمی از عموم مردم و حتی فارغ التحصیلان روانشناسی در مورد رو به رشدترین و پردرآمدترین گرایش روانشناسی اطلاع دارند.

دوست عزیز؛

سعی می‌کنم ساده‌تر و گویاتر از این گنج نهان صحبت کنم تا بتوانید راحتتر مطلب را درک کنید. این گنج نهان که مدتها طول کشید تا در ایران شناسایی و بهش پرداخته شود، گرایش جذاب روانشناسی صنعتی سازمانی است.

حالا که تا این قسمت مقاله را خواندید و متوجه شدید که این گنج چه چیزی است، ادامه نقشۀ پیدا کردن این گنج را هم بخوانید تا دقیقتر بتوانید به هدف برسید.

حقیقت این است که در گذشته عدۀ کمی با این گرایش آشنا بودند اما با این حال امروزه اوضاع خیلی متفاوت شده و این گرایش روز به روز خودش را بیشتر و بهتر به جامعه معرفی میکند. هدف ما این است که در این مقاله به زبان ساده این گرایش را معرفی کنیم.

تعریف روانشناسی صنعتی و سازمانی

بهتر است ابتدای این مسیر تعریف مختصری از این رشته داشته باشیم:

روانشناسی صنعتی سازمانی یعنی روانشناسی در محیط کار

به عبارتی هر مسئله‌ای که به روان آدم در محیط کار مربوط باشد. کمی شاید عجیب باشد اما جذابیت آن قطعا بیشتر است!

روانشناسی صنعتی و سازمانی، رشته‌ای از روانشناسی است که اصول علمی بنیادی روانشناسی را در محیط کار استفاده می‌کند تا کار سرگرم کننده‌تر و پربارتر شود. به مشاغلی که در گذشته انجام داده‌اید، فکر کنید. چه چیزهایی باعث شد تا هر روز اشتیاق لازم برای سرکار رفتن را داشته و آن محیط و شغل را دوست داشته باشید؟ بالعکس، چه چیزهایی در محل کار باعث حال بد و ناراحتی شما شده‌اند؟ این موضوعات، مواردی هستند که روانشناسان صنعتی و سازمانی به بررسی آنها در محیط کار علاقمند هستند.

حیطه‌های فعالیت روانشناس صنعتی و سازمانی

خیلی از روانشناسان صنعتیسازمانی در دنیا، دانش خود را در شرکت‌ها، سطوح دولت، اتحادیه‌های کارگری، سازمان‌های خصوصی بزرگ، یا بیمارستان‌ها به کار می‌گیرند. به این نکته توجه داشته باشید که ممکن است یک روانشناس صنعتی سازمانی به طور مستقیم‏ در منابع انسانی یک سازمان، یا به شکل خوداشتغالی و به عنوان یک مشاور برای حل مشکلات سازمانها کار کند.

دو حوزه اصلی تخصصی در روان‌شناسی صنعتی سازمانی:

دو حوزه اصلی تخصصی در روان‌شناسی صنعتی سازمانی وجود دارد:

موضوعات سازمانی:

یعنی چگونه یک سازمان ساختار یافته و شکل گرفته و در حال حاضر چگونه کار می‌کند؟ در این موضوع ممکن است چگونگی تعامل افراد در محل کار و تاثیر سیاست‌های سازمانی بر کارکنان در نظر گرفته شود.

موضوعات پرسنلی یا کارمندی:

یعنی موضوعات بین یک سازمان و افراد سازمان مورد بررسی قرار میگیرد، از جمله حوزهی استخدام کارکنان.

بنابراین، روانشناسی صنعتی سازمانی به شرکت‌ها و سازمان‌ها کمک می‌کند تا فراتر از مسائل مالی پیش روند و به مسائل افرادی که در محل کار هستند، رسیدگی کنند. این کار با استخدام کارمندان شروع می‌شود و سپس با چگونگی تعامل این کارمندان ادامه پیدا میکند.

بهره‌وری بیشتر در مدت زمان کمتر

با رکود اقتصادی سال ۲۰۰۸ که هنوز در اذهان مردم باقی مانده، این واقعیت در دنیای امروز بسیار مهمتر شده است که شرکت‌ها و سازمان‌ها راه‌هایی برای انجام کار با بهرهوری بیشتر در مدت زمان کمتر پیدا کنند. به عبارتی میخواهند به جای اینکه با یک ماشین به هدف برسند، سرعت بگیرند و با یک موشک زودتر به مقصد برسند.

اگر علاقه شما به روانشناسی صنعتی سازمانی بیشتر از جنبه تحقیق و پژوهش است، ممکن است تصمیم بگیرید که به سراغ دانشگاه و فضای دانشگاهی بروید. در این صورت می‌توانید به عنوان یک عضو هیات‌علمی در دپارتمان‌های مختلف مثل روانشناسی، مدیریت، رفتار سازمانی استخدام شوید.

تحقیقات شما هم می‌تواند بر روی سوالات کاربردی (‏به عنوان مثال، راه‌حل‌های علمی برای مشکلات انسانی در محل کار)‏ یا سوالات اساسی (‏به عنوان مثال، افزایش پایه دانش علمی این رشته) ‏متمرکز شود.

مسیرهای شغلی روانشناسی صنعتی و سازمانی

موضوع جذاب این است که مسیرهای شغلی مختلف زیادی در روان‌شناسی صنعتی سازمانی برای کار وجود دارد چون این زمینه در حال رشد و سطح حقوق و دست‌مزد هم عموما بالاست. با این حال، باید بدانید که در واقع ورود به رشته روانشناسی صنعتیسازمانی معمولا نیاز به مدرک کارشناسی‌ارشد دارد.

با مدرک کارشناسی روان‌شناسی، برخی فرصت‌های شغلی وجود دارد (‏به عنوان مثال در منابع انسانی)‏، اما نه خیلی زیاد.

دانشجویانی که به گرفتن مدرک روانشناسی صنعتی سازمانی علاقه دارند ممکن است دوره کارشناسی خود را تمام کنند، کمی وقت صرف کسب تجربه دنیای واقعی کنند و سپس برای کسب مدرک پیشرفته به دانشگاه برگردند. یک راه برای تسهیل این فرآیند وجود دارد و آن هم کسب اطلاعات و تجربه در دوره‌های مربوط به روان‌شناسی صنعتی و سازمانی، در تحقیقات و دوره کارورزی روان‌شناسی صنعتی سازمانی هست.

براساس گزارش مرکز مطالعات نیروی کار APA (انجمن روانشناسان امریکا)، هر ساله حدود ۵۰۰۰ مدرک دکترا در تمام گرایش‌های روانشناسی صادر می شود. خبر خوب این است که وزارت کار ایالات‌متحده پیش‌بینی می‌کند که مشاغل در زمینه روانشناسی در ۱۰ سال آینده در حدود ۱۲ درصد رشد داشته باشند که این رشد برای همه مشاغل متوسط خواهد بود. اما چند گرایش روانشناسی، به ویژه روانشناسی صنعتیسازمانی و نوروسایکولوژی رشد بیشتری خواهند داشت.

این گرایش به بدین سبب مانند گنج است که در یک اقتصاد رو به پایین، روان‌شناسانی که می‌توانند به شرکت‌ها در انتخاب صحیح و تصمیمات منابع انسانی کمک کنند، مشارکت کارکنان را افزایش داده و به افراد در بهبود عملکرد کارشان کمک کنن، تقاضای زیادی دارند.

روان شناسان در ارزیابی متقاضیان کار، طراحی آموزش شغلی و برنامه‌های توسعه، هدایت تعاملات بین کارمندی و رضایت کارکنان و ارائه بازخورد عملکرد و نیز کوچینگ نقش دارند. آن‌ها همچنین در تدوین برنامه‌ها و سیاست‌هایی که با تنوع محیط کار و ماندگاری کارکنان سر و کار داشته باشند، نقش دارند.

اهمیت و رو به اقبال بودن این گرایش را در گفته‌های راب سیلزر، استاد روانشناسی صنعتی سازمانی در دانشگاه باروک شهر نیویورک و سردبیر “مدیریت استعداد استراتژی محور” می توانیم ببینیم که می‌گوید:
” شرکت‌ها اکنون درک می‌کنند که منابع استعداد انسانی به اندازه منابع مالی برای دستیابی به موفقیت سازمانی مهم هستند و روانشناسان صنعتی سازمانی به خوبی برای کمک به سازمان‌ها در انتخاب و حفظ کارمندان موثر نقش دارند. این حوزه در سال‌های اخیر به قدری گسترش‌یافته که افراد رشته‌های دیگر، از جمله MBA و متخصصان توسعه سازمانی، نیز شروع به انجام حوزه‌های کاری روانشناسی صنعتی سازمانی کرده‌اند.”
اهمیت این گرایش را می‌توانیم در کشور خود یعنی ایران نیز شاهد باشیم که افراد زیادی علاقمند این گرایش میشوند و از سایر حوزه های روانشناسی نیز وارد این رشته و حوزهی کاری میشوند.

نگاه ویژه به روانشناسی صنعتی سازمانی:

(بخش تخصصی)

روانشناسان صنعتی و سازمانی وظایف متنوعی را انجام میدهند، از جمله مطالعه نگرش ها و رفتار کارگران، ارزیابی شرکت و آموزشهای رهبری و… . شما می‌توانید روانشناسی صنعتی و سازمانی را دارای دو جنبه اصلی بدانید.

جنبه صنعتی

این گرایش که شامل بررسی نحوه مطابقت افراد با نقشهای شغلی خاص است. این بخش از روانشناسی صنعتی و سازمانی گاهی اوقات به عنوان روانشناسی پرسنل نیز شناخته میشود. افرادی که در این زمینه کار میکنند ممکن است ویژگیهای کارکنان را ارزیابی کرده و سپس این افراد را با مشاغلی مطابقت دهند که احتمالاً در آنها عملکرد خوبی خواهند داشت.

سایر کارکردهایی که در جنبه صنعتی روانشناسی صنعتی و سازمانی قرار دارد شامل آموزش کارکنان، تدوین استانداردهای عملکرد شغلی و اندازه گیری عملکرد شغلی است.

جنبه سازمانی

روانشناسی صنعتی وسازمانی بیشتر بر درک نحوه تأثیر سازمانها بر رفتار فردی متمرکز است. ساختارهای سازمانی، هنجارهای اجتماعی، سبکهای مدیریتی و انتظارات نقش و… همه عواملی هستند که میتوانند بر رفتار افراد در یک سازمان تأثیر بگذارند.

با درک چنین عواملی، روانشناسان صنعتی و سازمانی امیدوارند که عملکرد و سلامت فردی را بهبود بخشیده و در عین حال به طور کلی به نفع سازمان باشد. در حالی که روانشناسی صنعتی‌سازمانی یک حوزه کاربردی است، تحقیقات نظری اساسی نیز ضروری است.

شش حوزه کلیدی در روانشناسی صنعتی و سازمانی

بر اساس کتاب روانشناسی کاربردی برای کار از موچینسکی: اکثر روانشناسان صنعتی و سازمانی در یکی از شش زمینه اصلی زیر فعالیت می‌کنند:

انتخاب کارکنان:

این حوزه شامل ارزیابی، مانند آزمایش های غربالگری برای تعیین اینکه آیا متقاضیان شغل برای یک موقعیت خاص واجد شرایط هستند یا خیر.

ارگونومی:

زمینه ارگونومی شامل طراحی رویه ها و تجهیزات طراحی شده برای حداکثر عملکرد و به حداقل رساندن آسیب است.

توسعه سازمانی:

روانشناسان صنعتی و سازمانی که در این زمینه کار می‌کنند، به سازمانها بیشتر از طریق افزایش سود، طراحی مجدد محصولات و بهبود ساختار سازمانی کمک می‌کنند.

مدیریت عملکرد:

روانشناسان صنعتی و سازمانی که در این زمینه کار می‌کنند، ارزیابی و تکنیک‌هایی را برای تعیین اینکه آیا کارکنان وظایف خود را به خوبی انجام می‌دهند، توسعه می دهند.

آموزش و توسعه:

افراد متخصص در این زمینه اغلب تعیین می‌کنند که چه نوع مهارتهایی برای انجام مشاغل خاص و همچنین توسعه و ارزیابی برنامه‌های آموزشی کارکنان ضروری است.

زندگی کاری:

این حوزه بر بهبود رضایت کارکنان و افزایش بهرهوری نیروی کار متمرکز است. روانشناسان صنعتی و سازمانی در این زمینه ممکن است برای یافتن راه‌هایی برای ایجاد شغل مفیدتر یا طراحی برنامه‌هایی که کیفیت زندگی را در محل کار بهبود می‌بخشد، تلاش کنند.

موضوعات روانشناسی صنعتی سازمانی

در اینجا برخی از موضوعات خاصی است که توسط متخصصان روانشناسی صنعتی سازمانی مطرح شده است:

انگیزه کارکنان:

متخصصان در این زمینه ممکن است از اصول روانشناختی برای کمک به انگیزه کارکنان استفاده کنند.

تست گرفتن از کارکنان:

آزمونهای روانشناختی اغلب توسط روانشناسان صنعتی و سازمانی برای کمک به مشاغل برای انتخاب نامزدهایی که مناسبترین نقش شغلی خاص هستند استفاده میشود.

رهبری:

روانشناسان صنعتی و سازمانی ممکن است برای کمک به رهبران در تدوین استراتژی های بهتر یا تربیت مدیران برای استفاده از مهارت های مختلف رهبری برای مدیریت موثرتر تیم تلاش کنند.

طراحی محصول:

برخی از روانشناسان صنعتی و سازمانی در توسعه محصولات مشارکت دارند.

تنوع محل کار:

در حوزه روانشناسی سازمانی ، متخصصان این زمینه ممکن است به مشاغل کمک کنند تا شیوه های استخدام را توسعه دهند که تنوع بیشتری را تقویت می کند و همچنین کارکنان را در مورد تنوع و فراگیری آموزش می دهد.

عملکرد کاری:

روانشناسان صنعتی و سازمانی اغلب رفتار را در محل کار مطالعه میکنند تا محیطها و روشهایی را طراحی کنند که عملکرد کارکنان را به حداکثر برساند.

افراد مهم در تاریخ روانشناسی صنعتی و سازمانی

چندین شخصیت برجسته در زمینه روانشناسی صنعتی سازمانی وجود دارند، از جمله:

فردریک تیلور:

تیلور یک مهندس مکانیک بود که کتابی تأثیرگذار در زمینه بهبود بهرهوری صنعتی منتشر کرد.

هوگو مونستربرگ:

مونستربرگ یک روانشناس تجربی بود که متن اولیهای درباره نحوه استفاده از روانشناسی برای اهداف صنعتی، شغلی و سازمانی نوشت. کارهای او تأثیر مهمی بر توسعه اولیه این رشته داشت.

جیمز مک‌کین کتل:

کتل یکی از طرفداران اولیه بررسی نحوه تأثیر تفاوتهای فردی بر رفتار انسان بود.

کورت لوین:

لوین یک روانشناس تجربی تأثیرگذار بود که تعدادی از سبکهای رهبری را که افراد ممکن است از خود نشان دهند، توصیف کرد. کار او همچنین بر بررسی تمام نیروهایی که بر یک موقعیت تأثیر می گذارند متمرکز شد نه صرفاً در نظر گرفتن رفتار فردی.

رابرت یرکز:

یرکز یک روانشناس بود که به دلیل فعالیت خود در زمینه آزمایش هوش مشهور بود. او آزمونهای هوش را برای ارتش ایالات متحده اجرا کرد که برای ارزیابی نیروهای نظامی در جنگ جهانی اول استفاده شد. نمرات آزمون ها برای تعیین قابلیت های پاسخ دهندگان، از جمله توانایی خدمت و پتانسیل رهبری استفاده شد.

رو به رشدترین و پردرآمدترین گرایش روانشناسی در دنیا

اداره آمار کار ایالات متحده امریکا پیش بینی کرد که روانشناسی صنعتی و سازمانی یکی از مشاغلی است که سریعترین رشد را دارد و دستمزد آن سالانه بیش از 10 درصد افزایش یافته است. بر اساس آمار استخدامی اداره آمار کار، متوسط دستمزد سالانه روانشناسان صنعتی و سازمانی در می2016، 109،030 دلار بود.

10٪ طیف پایین روانشناسان صنعتی و سازمانی حدود 51،350 دلار و 10٪ بالای آن طیف به طور متوسط 184،380 دلار با متوسط دستمزد سالانه 192،150 دلار درآمد داشتند. مانند سایر حوزه‌های تخصصی، دستمزد بسته به عوامل مختلفی از جمله موقعیت جغرافیایی، سابقه تحصیلی، حوزه کاری و تجربه در این زمینه متفاوت است.

افرادی که دارای مدرک کارشناسی ارشد یا دکترا هستند نیز حقوق سالانه بالاتری دریافت می‌کنند. به طور کلی، افرادی که در مناطق بزرگ شهری هستند فرصت های شغلی بیشتری و همچنین دستمزد بالاتر پیدا می‌کنند، اگرچه چنین مزایایی اغلب با هزینه زندگی بالاتر همراه است.

ایالتهایی که بیشترین روانشناسان صنعتی و سازمانی را به کار میگیرند عبارتند از ویرجینیا ، ماساچوست ، پنسیلوانیا، میزوری و نیوجرسی است. روانشناسان صنعتی و سازمای حرفه‌ای که در ویرجینیا کار می‌کنند به طور متوسط 126،220 دلار و کسانی که در ماساچوست مشغول به کار هستند به طور متوسط 75،660 دلار درآمد دارند.

وزارت کار ایالات متحده گزارش می دهد که دستمزد نیز بسته به صنعتی که در آن روانشناسان صنعتی و سازمانی مشغول به کار هستند، بسیار متفاوت است.

میانگین دستمزد سالانه صنایع مختلف به شرح زیر است:

کالج ها ، دانشگاه ها و مدارس حرفه ای: 70،360 دلار

خدمات مشاوره مدیریت ، علمی و فنی: 95،470 دلار

خدمات تحقیق و توسعه علمی: 149،780 دلار

دولتی: 66،600 دلار