رفتار درمانی عقلانی هیجانی REBT چیست؟

عقل، رفتار و هیجان را می‌توان سه ضلع مثلثی دانست که روان انسان‌ را مدیریت می‌کند. سه راس اصلی این مثلث عشقی در تقابل با یکدیگر یکی از رویکردهای روان‌درمانی پرطرفدار را شکل داده است که با نام رفتار درمانی عقلانی هیجانی یا همان رویکرد درمانی REBT به دنیای پر رمز و راز روانشناسی معرفی شد. در این محتوا از مجله روانشناختی چمان می‌خواهیم ابتدا تا انتهای رفتار درمانی عقلانی هیجانی را بشناسیم.

رفتار درمانی عقلانی هیجانی چیست؟

رفتار درمانی عقلانی هیجانی که ممکن است آن را با نام رفتاردرمانی عاطفی منطقی نیز در منابع مشاهده کنید نخستین بار در سال ۱۹۵۵ توسط آلبرت الیس، روانشناس برجسته امریکایی، به عنوان یک رویکرد درمانی کامل توسعه یافت.

حتی اگر دانش عمیقی در حوزه روان‌درمانی نداشته باشیم احتمالا با یک نگاه به عنوان طول و دراز این رویکرد حدس‌های خوبی در خصوص نحوه درمان و عملکرد آن خواهیم زد زیرا همه‌ی ما در ذهن خود تعاریفی چهارچوب‌بندی شده از مفاهیم رفتار، عقلانی عمل کردن و هیجان داریم.

بنیان اصلی REBT بر این باور استوار شده است که احساسات، هیجانات و به دنبال آن رفتار ما تا حد بسیار زیادی تحت تاثیر نحوه تفکر ما می‌باشند.

انسان چه چیزی است؟
گوشت و پوست و استخوان؟
علم یا ثروت؟
صورت است یا سیرت؟
وقتی می‌گوییم تن آدمی شریف است به جان آدمیت از چه صحبت می‌کنیم؟

در پاسخ به تمام این پرسش‌ها اگر بخواهیم از نگاه رفتار درمانی عقلانی هیجانی پاسخ بدهیم باید بگوییم “ انسان فکر خود است!”

به اعتقاد درمانگران شناختی مانند کسانی که با رویکرد درمان شناختی رفتاری(CBT) یا رفتار درمانی عقلانی هیجانی (REBT) کار می‌کنند ما می‌توانیم با اصلاح افکار قالبی و توسعه توانایی تفکر منطقی برای تسهیل نحوه ابراز هیجانات و رفتار عاطفی سالم بهره ببریم.

آلبرت الیس، بنیانگذار رویکرد درمانی REBT، بر این باور است که:

مردم از چیزها و اتفاقات ناراحت نمی‌شوند بلکه از دیدگاه و تفکری که نسبت به آن‌ چیزها دارند ناراحت می‌شوند.

در رفتار درمانی عقلانی هیجانی ما به دنبال ریشه‌یابی همین دیدگاه‌ها هستیم. منظور از دیدگاه نوع نگاه و برداشتی است که نسبت به موضوعات مختلف به صورت قالب پیش‌فرض در ذهن انسان‌ها شکل گرفته و شخص با قرار گرفتن در معرض همان موقعیت هر بار یک رشته افکار تکراری و از پیش تعیین شده را تجربه می‌کند که این افکار در نهایت به صورت هیجان و رفتار بیرونی خود را نشان می‌دهند.

بنابراین رویکرد درمانی REBT می‌گوید اگر به دنبال تغییر هیجان و رفتار هستید ابتدا باید با این افکار تثبیت شده و دیدگاه‌های پرقدرت سرشاخ شوید.

رفتار درمانی عقلانی هیجانی به دنبال تغییر باورهای عمیق اما ناکارآمد شماست. برای مثال اگر یک فرد در اتاق درمان مشکل خود را این گونه ابراز ‌کند که من احساس افسردگی و تنهایی می‌کنم زیرا مدام در معرض طرد شدن و تنها ماندن هستم. رویکرد درمانی REBT این باور عمیق او که فکر می‌کند: “ من یک انسان طرد شده هستم و هیچکس مرا دوست ندارد” را مورد هدف قرار می‌دهد.

شخصی با چنین باوری احتمالا به طور روزمره تمام برداشت‌ها و قضاوت‌های خود را با عبور از فیلتر همین فکر و احساس منفی گزینش می‌کند.

به عنوان مثال حالتی غمگین در چهره همکار خود یا فقدان بازخورد مثبت از سمت رئیس‌اش را بلافاصله به دوست داشتنی نبودن خود و تمایل دیگران برای طرد کردن او ربط می‌دهد. به طور طبیعی این برداشت و باور منفی می‌تواند در دراز مدت سایر مشکلات روانشناختی مانند افسردگی، اضطراب اجتماعی، کاهش اعتماد به نفس و تخریب عزت نفس را به همراه داشته باشد.

حتما بخوانید : درمان هیجان مدار EFT چیست و انواع آن کدام است؟

بنابراین در رویکرد رفتار درمانی عقلانی هیجانی درمانگر به اعتراض و مشکل فعلی درمانجو گوش داده و به طور هوشمندانه رد پای چالش و ناراحتی امروز او را در باورهای عمیق و ریشه‌دار گذشته دنبال می‌کند تا به ریشه اصلی برسد.

رویکرد درمانی REBT تلاش می‌کند که با پیدا کردن ریشه درخت هر باور اشتباه شاخه‌های آزارگر آن را خشک نموده و با تقویت ریشه درخت باورهای صحیح نهال فکر و هیجان درست را در روان انسان تقویت کند.

چیزی شبیه به هرس کردن درست و حسابی درختان یک باغ!

اصول رفتار درمانی عقلانی هیجانی کدامند؟

برای معرفی اصول حاکم بر رویکرد درمانی REBT خوب است نمونه دیگری از تاثیر نوع نگاه بر هیجان و رفتار را بررسی کنیم.

شرایطی را تصور کنید که در آن شما از یک ماه قبل برای یک قرار کاری با فردی برنامه‌ریزی کرده‌اید. وقتی زمان قرار ملاقات نزدیک می‌شود برای این فرد پیامک ارسال می‌کنید. او تا چندین روز پیام شما را باز نکرده و پس از خواندن پیام نیز پاسخی نمی‌دهد.

در چنین اتفاقی اگر افکارتان را مدیریت نکنید و نسبت به عملکرد خود عزت نفس کافی نداشته باشید احتمالا خیلی زود این فکر مرموز در ذهنتان قدرت می‌گیرد که این فرد من را نادیده گرفته زیرا من انسان کم ارزشی هستم. حتی ممکن است با خود بگویید که من هیچ شانسی برای همکاری با دیگران و برقراری روابط کاری یا صمیمانه ندارم زیرا این قرارها هرگز خوب پیش نمی‌روند پس باید تنها بمانم.

حتما بخوانید : معرفی و بررسی کامل طرحواره درمانی

عواقب چنین باوری چه هیجان‌ها و رفتارهایی خواهد بود؟

با بررسی عمیق همین مثال ساده و شاید پرتکرار می‌توان اصل اول رویکرد درمانی REBT که به اصل ABCs شهرت دارد را شرح داد.

این اصل شامل سه عنصر کلیدی و تکرار شونده است:

A : موقعیت تحریک کننده یا رویداد فعال‌ساز که می‌تواند مثبت یا منفی باشد.

B : باورهای عمیق که افکار را در مورد رویدادها و موقعیت‌های مختلف توصیف و کنترل می‌کنند.

C : نتیجه افکار که شامل پاسخ هیجانی ما به شکل یک رفتار نسبت به آن موقعیت یا رویداد است و نتیجه بیرونی افکار مرحله قبل می‌باشد.

عملکرد اصلی رفتار درمانی عقلانی هیجانی حرکت در مسیر همین محور ABC می‌باشد. زمانی که برای حل تعارض یا بیماری روانشناختی خود به یک درمانگر با رویکرد درمانی REBT مراجعه می‌کنید روان‌درمانگر به شما کمک می‌کند که یاد بگیرید چگونه هوشیارانه رد پای این مدل سه مرحله ای را در تمام اتفاقات روزمره زندگی خود دنبال نموده و با تغییر آن تعارضات ایجاد شده را پشت سر بگذارید.

به عنوان مثال اگر به دلیل اختلافات ایجاد شده در رابطه عاطفی خود احساس افسردگی می‌کنید درمانگری با رویکرد درمانی REBT به شما کمک می کند دریابید که کدام باورها باعث هیجانات و احساسات منفی شما در رابطه با شریک عاطفی‌تان می‌گردد.

در حقیقت روان‌درمانگر به دنبال این است که رویدادهای تحریک کننده یا فعال کننده این افکار و هیجانات منفی را شناسایی نموده و دیدگاه پیش فرض شما نسبت به این رویدادها را تغییر دهد.

رفتاردرمانی عقلانی هیجانی به شما می‌آموزد که:

با تمرکز بر کنترل رویدادهای بیرونی و شرایط محیطی هیچ مشکلی حل نخواهد شد بلکه تنها با تمرکز بر آنچه که درون خودتان میگذرد به آرامش خواهید رسید.

آلبرت الیس و تمام روانشناسانی که با رویکرد درمانی عقلانی هیجانی کار می‌کنند بر این باور هستند که برای تغییر رفتارهای خود باید هیجانات را شناسایی کنید و سرنخ اصلی این هیجانات در باورها و افکار ریشه دارند.

تفاوت اصلی رویکرد درمانی REBT با سایر رویکردهای شناختی مانند درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ACT یا رویکرد درمانی شناختی رفتاری CBT ، تمرکز هرچه بیشتر بر هیجانات درمانجو و رویدادهای فعال کننده این هیجانات می‌باشد.

حتما بخوانید : رویکرد درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد ACT چیست؟

اینکه فرد در موقعیت‌های مختلف چه هیجاناتی را تجربه نموده و آن‌ها را چگونه توصیف می‌کند کلید راه درمانگر REBT برای تشخیص مشکل بیمار و رسیدن به ریشه می‌باشد. رفتار درمانی عقلانی هیجانی را می‌توان جاده‌ای دو طرفه میان عقل و احساس یا همان فکر و هیجان دانست که به لحاظ روانشناختی، درمانی عمیق‌تر از سایر رویکردهای مشابه مانند CBT می‌باشد.

بر همین اساس پرسشگری سقراطی و یا مباحثه هدفمند یکی از تکنیک‌های اصلی رفتار درمانی عقلانی هیجانی می‌باشد که از سوی درمانگر اغاز شده و با تشویق مراجع به ادامه بحث تکمیل می‌شود.

یک روان درمانگر با رویکرد درمانی REBT به دنبال این است که در طول بحث با استفاده از دیالوگ‌های مستقیم و غیر مستقیم پس از شناسایی هیجانات درمانجو، افکار و باورهای عمیق او را به بوته بحث و نقد کشانده و حتی گاهی آن‌ها را زیر سوال ببرد.

از طریق یک بحث هدفمند، درمانگر به شما کمک می‌کند که با قرار گرفتن در یک موقعیت یا رویداد تحریک کننده تکراری، شکل جدیدی از تفکر را امتحان نموده و به دنبال آن هیجاناتی متفاوت از انچه تا کنون بوده است را تجربه کنید. به زبان ساده شاید بتوان گفت که رویکرد REBT جلوه عملی عبارت “ چشم‌ها را باید شست جور دیگر باید دید” می‌باشد.

توجه داشته باشید که رویکرد رفتار درمانی عقلانی هیجانی به دنبال انکار واقعیت نیست و به خوبی درک می‌کند که یک رویداد یا موقعیت بیرونی می‌تواند به شدت ناراحت کننده باشد اما تلاش می‌کند تا با اصلاح باورهای اشتباه و زمینه‌سازی برای رسیدن به دیدگاه‌های جدید از رنج مخاطب هنگام قرار گرفتن در آن موقعیت بکاهد.

رویکرد درمانی REBT برای چه کسانی مناسب است؟

پیش از این نیز بارها در محتواهای مختلف مجله روانشناختی چمان تاکید نموده‌ایم که انتخاب رویکرد درمانی مناسب یکی از اصلی ترین گام‌ها در مسیر روان‌درمانی موفق می‌باشد.

در صورتی که همچنان درک درستی از ناراحتی روحی یا روانی خود ندارید و نسبت به انتخاب درمانگر مناسب دچار سردرگمی هستید کافیست با کلینیک چمان تماس بگیرید تا گام اول را مطمئن بردارید.

رفتار درمانی عقلانی هیجانی برای درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات روانشناختی از جمله موارد زیر به طور چشمگیری موثر می‌باشد:
• انواع افسردگی
• اختلالات اضطرابی
• اهمال‌کاری
• رفتارهای مخرب در کودکان مانند کودک لجباز یا کودک پرخاشگر
• اختلال وسواس فکری-عملی
• علائم اولیه روان‌پریشی
• درمان شکست عاطفی
• و ….

یکی از جلوه‌های عملی رویکرد درمانی REBT در حوزه پرورش استعدادهای ورزشی و علمی می‌باشد.

درست همان‌ جایی که به دنبال کنترل تکانه‌های منفی ورزشکاران و استعدادهای درخشان برای غلبه بر باورها و توقعات غیر منطقی هستیم. باورهایی که می‌تواند ستاره درخشان آن‌ها را رو به افول برده و بر سلامت روان و عملکردشان تاثیر منفی بگذارد.

مزایای رویکرد درمانی REBT

هنگامی که البرت الیس تولد رفتار درمانی عقلانی هیجانی را اعلام کرد هدف اصلی او ایجاد یک رویکرد درمانی کنش محور برای کمک به افرادی بود که در مدیریت شناخت‌ها ، هیجانات و رفتارهای خود ناتوان هستند و علاوه بر جهان بیرون از دنیای درون خود نیز خسته شده‌اند.

حتما بخوانید : تئوری انتخاب چیست؟

نتایج تحقیقات حاکی از آن است که پشت سر گذاشتن جلسات درمانی با REBT در کاهش باورهای غیرمنطقی و تغییر رفتار بسیار موثر می‌باشد.

رفتار درمانی عقلانی هیجانی به شما می‌آموزد که اگرچه به طور مستقیم توانایی کنترل محیط بیرون و انسان‌ها را ندارید اما می توانید با مدیریت افکار و هیجانات خود، دنیای بیرون و هرآنچه که در آن هست را تحت سلطه خود دربیاورید زیرا این ذهن شماست که جهان پیرامون را از طریق مدیریت افکار شما کنترل می‌کند.

از جمله مزایای اصلی رویکرد درمانی REBT می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• کاهش هیجانات منفی مانند غم و خشم

• کاهش علائم افسردگی و انواع اختلالات اضطرابی به ویژه اختلال اضطراب فراگیر

• بهبود سلامت جسمی و کاهش عوارض روان‌تنی

• افزایش توانایی در مهارت‌های زندگی

• عملکرد بهتر در روابط اجتماعی از جمله روابط عاطفی، کاری، تحصیلی و …

• عملکرد بهتر در تحصیل

رفتار درمانی عقلانی هیجانی را می‌‌توان یکی از بهترین رویکردهای روان‌درمانی دانست که پتانسیل بالایی برای آموزش به عموم مردم از طریق همسان‌سازی با زندگی روزمره دارد. به این شکل که می‌توان مهارت های زندگی را با نگاه به اصل ABCs این رویکرد به طیف گسترده‌ای از افراد در سنین مختلف آموزش داد.

محققان تاثیر رویکرد درمانی REBT بر عملکرد حرفه‌ای و تحصیلی را نیز مورد مطالعه قرار داده و به نتایج رضایت‌بخشی رسیده‌اند. نتایج یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ نشان داده است که این رویکرد در کاهش علائم افسردگی تحصیلی و شغلی در گروهی از دانشجویان کارشناسی ارشد موثر بوده و به بسیاری از آن‌ها کمک کرده است که بتوانند مسیر اینده خود را ترسیم کنند.

حتما بخوانید : روانشناس بالینی خوب در تهران

همچنین این رویکرد نتایج مثبت قابل توجهی در کاهش افسردگی و بدرفتاری نوجوانان به ویژه در سنین بلوغ داشته و کارکنان مشاغل سخت و پراسترس مانند پرستاران نیز استفاده از تکنیک‌های این رویکرد را در کاهش افکار و هیجانات منفی خود موثر دانسته‌اند.

رفتار درمانی عقلانی هیجانی به شکلی عمیق و همه‌جانبه به شما کمک می کند تا از طریق شناسایی خطاهای شناختی، به چالش کشیدن باورهای غیر منطقی، جدا کردن فکر از رفتار و تمرین پذیرش، خستگی روحی را از دوش‌های خود برداشته و حس خوب رهایی را تجربه کنید. رهایی از هرآنچه که بود و هرآنچه که هست.

کلینیک روانشناسی چمان

ما در کلینیک مشاوره و روانشناسی چمان با ارائه‌ی خدمات درمانی توسط روان‌شناسان، روان‌درمان‌گران، و روان‌پزشکان متخصص با رویکردهای متنوع درمانی از جمله CBT ، درمان هیجان مدار EFT ، رفتاردرمانی عقلانی هیجانی REBT ، طرحواره درمانی، ACT و… می‌توانیم در هر راهی به شما کمک کرده و همراهتان باشیم.