منظور از استرس پس از سانحه چیست؟ آیا تا به حال با اختلال PTSD آشنا شده‌اید؟ در این محتوا از مجله روانشناختی چمان می‌خواهیم بدانیم زمانی که می‌گوییم کسی دچار استرس پس از سانحه یا همان PostTraumatic Stress Disorder شده است از چه مشکلی با چه علائمی صحبت می‌کنیم و راه درمان آن استرس چیست.
“صحنه‌ی تصادف مدام مقابل چشمانم است. حتی یک شب نمی‌توانم راحت تا صبح بخوابم. با اضطراب می‌خوابم و با کابوس از خواب می‌پرم. گاهی احساس می‌کنم که صدای کشیده شدن ترمز ماشین روی آسفالت را شنیده‌ام و تصادف شده است اما از پنجره که به بیرون نگاه می‌کنم هیچ تصادفی نیست. مدام نگران پسر خردسال و دختر نوجوانم هستم.
زمانی دختر و همسرم بیرون از خانه هستند دائم نگران این هستم که ممکن است تصادف کنند.
با وجود اینکه 6 ماه از آن اتفاق گذشته، هنوز هربار که سوار ماشین می‌شوم اضطراب دارم.”
این‌ها می‌تواند بخشی از شکایت اصلی فردی باشد که پس از پشت سر گذاشتن یک تصادف سخت همراه با تلفات جانی و استرس شدید، اکنون هنوز پس از گذشت 6 ماه از آن سانحه همچنان دچار استرس بوده و برای درمان به یک روان‌درمانگر مراجعه کرده است.
بنابراین استرس پس از سانحه مفهوم عجیبی نیست و ممکن است که بسیاری از ما سطوح مختلفی از آن را در طول زندگی خود به دنبال سانحه‌های مختلف تجربه کنیم.
اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
استرس شدید پس از یک رویداد تلخ که در اصطلاح PTSD نامیده می‌شود به وضعیتی گفته می‌شود که فرد پس از رویارویی با یک سانحه پر استرس، دچار استرس حاد و ناکارآمدی در زندگی روزمره شده است. این رویداد می‌تواند شامل تجاوز، تهاجم و درگیری فیزیکی، تصادف، جنگ، بلایایی طبیعی، تجربه ناگهانی یک بیماری خطرناک جسمی، درگیری در یک جنایت و… باشد.
همچنین در صورتی که فرد به طور مستقیم با هر یک از این موارد درگیر نبوده اما به عنوان یک شاهد عینی حضور فعال داشته باشد امکان بروز اختلال استرس پس از سانحه وجود دارد.
این اختلال معمولا با اختلالات دیگری مانند افسردگی، مشکلات شناختی از جمله ضعف در حافظه و تمرکز، اضطراب، اختلالات خواب و خوراک همراه می‌گردد چرا که در فرآیند یک استرس پس از سانحه، فرد سانحه تکان‌دهنده را به طور مداوم در افکار و رویاهای خود تکرار نموده و علی رغم تلاش برای اجتناب از هر چیزی که او را به یاد سانحه بیندازد، همچنان در دام عوارض و استرس آن اسیر است.
عدم دریافت درمان به موقع و باقی ماندن در شرایط فکری، جسمی و احساسی استرس بعد از سانحه، از یک سو موجب برانگیختگی مفرط فرد شده و از سویی دیگر نوعی کرختی در پاسخ دهی و بی‌تفاوتی نسبت به هیجانات مثبت زندگی را در وی ایجاد می‌کند.
توجه داشته باشید که در بسیاری از موارد عدم دریافت درمان به موقع و صحیح می‌تواند منجر به روی آوردن بیمار به مصرف مواد مخدر برای کاهش موقت احساسات منفی و استرس‌زا شود.
منابع معتبر علمی، میزان شیوع اختلال PTSD را حدود 8 درصد جمعیت عمومی یک جامع دانسته و تخمین زده‌اند که بین 9 تا 15 درصد احتمال دارد که هر فرد در طول عمر خود به سطحی از این اختلال دچار شود. میزان شیوع در میان زنان و مردان تفاوت قابل توجهی نداشته و تفاوت اصلی در شکل بروز علائم به شدت، مدت و نزدیکی فرد با حادثه‌ی آسیب‌زا بستگی دارد.
برای رزرو وقت روانشناسی بالینی با ما تماس بگیرید:
عوامل زمینه ساز آسیب‌پذیری در ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه
شاید این سوال ایجاد شود که چرا تمام کسانی که در ارتباط مستقیم با یک سانحه قرار می‌گیرند دچار PTSD نشده و نیاز به درمان پیدا نمی‌کنند؟ برای مثال اگر 5 نفر در طی یک تصادف رانندگی مرگبار حضور داشته باشند چرا تنها دو نفر از آن‌ها علائم طولانی مدت این اختلال را تجربه می‌کنند و نیازمند درمان هستند؟
پاسخ این پرسش را می‌توان به عوامل زمنیه‌ساز ایجاد و تقویت انواع اختلالات روانی در یک فرد نسبت داد که وابسته به ژنتیک و تجربه زندگی هر شخص می‌تواند متفاوت باشد.
از جمله عوامل زمینه ساز مربوط به آسیب‌پذیری ابتلا به اختلال استرس بعد از سانحه عبارتند از:
- جنسیت
- وجود زمینه ژنتیکی در آسیب پذیری نسبت به اختلالات روانی
- تجربه‌های آسیب‌زای کودکی
- پشت سر گذاشتن یک بازه زمانی پرتلاطم و استرس‌زا در زندگی
- عدم دریافت حمایت کافی از جانب خانواده و همتایان
- سابقه مصرف مواد مخدر و نوشیدن الکل
- قرار داشتن در طیفی از اختلالات شخصیتی مانند شخصیت مرزی
- خطای شناختی وجود عوامل کنترل کننده بیرونی در مقابل عوامل درونی
علائم اختلال استرس پس از سانحه
متخصصان اعصاب و روان برای تشخیص اختلال PTSD چهار دسته اصلی از علائم را در نظر می‌گیرند:
مزاحمت:
فلش بک، کابوس، واکنش فیزیولوژیک شدید، روانپریشی
برانگیختگی:
زودرنجی، خشم انفجاری، عدم تمرکز حواس، اختلالات خوردن و خواب
اجتناب:
دوری گزینی افراطی از قرار گرفتن در هر موقعیتی و مواجه شدن با هر احساس و خاطرات و هیجاناتی که استرس سانحه را تداعی کند
شناختی:
بی‌علاقگی به فعالیت‌های روزمره و ناتوانی در تجربۀ هیجانات مثبت
به نمونه دیگری از شرح حال یک فرد درگیر با اختلال استرس بعد از سانحه که در گزارشات کتاب خلاصه روان‌پزشکی سادوک آمده است توجه کنید:
“خانم (م) به دلیل علائمی که پس از تهاجمی که 6 هفته پس از ارزیابی روان پزشکی تجربه کرده بود مجدد برای درمان مراجعه نموده است. شش هفته پیش شب هنگام ترک محل کار، در پارکینگ مجاور بیمارستان محل کارش مورد تهاجم قرار گرفته بود. به او تجاوز کرده بودند و به شدت کتکش زده بودند اما توانست بگریزد و درخواست کمک کند.”
“در هنگام مراجعه خانم (م) افکار مزاحم فراوانی در مورد تهاجم داشت. از جمله کابوس‌هایی در مورد سانحه و تصاویر مزاحم راجع به مزاحم. او اظهار داشت که این روزها برای رفتن به محل کار از اتوبوس استفاده می‌کند تا با محل حمله مواجه نشود و همچنین ساعات کارش را تغییر داده بود تا مجبور نباشد پس از تاریک شدن هوا محل کارش را ترک کند.
به علاوه او اظهار داشت در ارتباط با دیگران خصوص افرادی که شبیه مهاجم‌اش باشد دچار مشکل شده است. خانم (م) از افزایش تحریک پذیری، اشکال در تداوم خواب شبانه، ضعف تمرکز درونی و افزایش حساسیت نسبت به محیط اطراف رنج می‌برد.”
معیار تشخیصی برای اختلال استرس بعد از سانحه بازه زمانی یک ماهه می‌باشد.
به این معنا که فرد باید حداقل به مدت یک ماه مجموعه‌ای از این علائم را با سیری پیش‌رونده تجربه کند. توجه داشته باشید که علائم PTSD همیشه بلافاصله پس از وقوع رویداد بروز پیدا نمی‌کنند بلکه در برخی موارد ما با ظهور دیرهنگام این اختلال روبه‌رو هستیم و ممکن است فرد تا 6 ماه پس از وقوع سانحه، علائم را تجربه نماید.
نکته دیگری که باید در ارتباط با تشخیص و درمان این اختلال در نظر داشته باشید این است که صرفا شنیدن اخبار ناراحت کننده از طریق رسانه‌ها یا نقل قول دیگران و… نمی‌تواند عاملی قابل قبول برای ابتلا به استرس بعد از سانحه باشد. برای مثال اگر فردی با شنیدن اخبار جنگ، بلایایی طبیعی یا پاندمی از طریق گزارشات اخبار دچار علائم شدید شود احتمالا در وضعیت ابتلا به اختلال استرس حاد قرار دارد نه PTSD !
علاوه بر این توجه داشته باشید که ترس همیشگی برای از دست دادن عزیزان و یا افسردگی پس از مرگ عزیز با PTSD تفاوت داشته و شکل دیگری از اختلالات اضطرابی یا افسردگی می‌باشد که باید به طور جداگانه تشخیص‌گذاری شده و مورد درمان قرار گیرد.
سوگواری پس از مرگ عزیز خود را با استرس حاد پس از سانحه یکسان ندانید.
همچنین دقت داشته باشید که با توجه به عدم توانایی کودکان در توصیف دقیق حالات و احساسات باید به شیوه‌ی رفتاری آن‌ها توجه شود. اختلال استرس بعد از سانحه در کودکان ممکن است به شکل ترس از خوابیدن، شب ادراری و یا بازسازی وقایع خاص مربوط به سانحه در بازی‌ها دیده شود.
بروز اختلال استرس بعد از سانحه به طور کلی سن خاصی نداشته و ممکن است که در کودکان و نوجوانان نیز بروز کند اما به طور کلی می‌توان گفت که شیوع آن در سال‌های شروع بزرگسالی بیشتر است. توجه داشته باشید که PTSD تنها یک اضطراب ساده نیست که بتوان آن را با تکنیک‌های رفتاری و صحبت‌های انگیزشی درمان کرد.
برای رزرو وقت روانشناسی بالینی با ما تماس بگیرید:
هرگز فراموش نکنید که اضطراب یک قاتل خاموش است.
ماندن در وضعیت این اختلال می‌تواند در مدت زمان کوتاهی زندگی اجتماعی فرد را کاملا ناکارآمد نموده و موجب بروز علائم جسمی مانند انواع گرفتگی عضلات، سر درد، ناراحتی قلبی، سندروم روده تحریک‌پذیر و … گردد. بنابراین بسیار اهمیت دارد که در روزهای ابتدایی بروز علائم این اختلال در کوتاه‌ترین زمان ممکن از یک متخصص روانشناختی درمان دریافت کنید.
درمان اختلال استرس پس از سانحه چگونه است؟
روش‌ها و تکنیک‌های مختلفی برای درمان استرس بعد از سانحه وجود دارد اما هیچ یک از آن‌ها یک روش درمان خانگی نیست که فرد بتواند بدون دریافت کمک از یک روانشناس یا روانپزشک قادر به انجام آن باشد. بنابراین اگر خود یا یکی از عزیزانتان پس از تجربه یک سانحه آسیب‌زا علائم استرس بعد از سانحه را تجربه کردید لازم است که در اولین فرصت ممکن به روان‌درمانگر متخصص و مجرب در این حوزه مراجعه نموده و فرآیند درمان را آغاز کنید.
در صورتی که به علت شدت علائم، درمان شما نیازمند مداخله اولیه دارویی باشد روان‌درمانگر این را تشخیص داده و شما را به یک روانپزشک ارجاع خواهد داد اما توجه داشته باشید که درمان دارویی جایگزینی برای ادامه جلسات روان‌درمانی نیست بلکه مکمل آن است.
بنابراین درمان استرس بعد از سانحه با توجه به شدت و علائم بیماری معمولا به شکل ترکیبی از دو روش دارو درمانی و روان‌درمانی انجام می‌گیرد.
مداخلات درمان در ارتباط با PTSD مجموعه‌ای از رویکردهای درمان شناختی رفتاری، درمان روانپویشی، درمان ذهن آگاهی، رویکرد درمان پذیرش و تعهد و …. می‌باشد که هر یک باید تحت نظر یک روان‌درمانگر مجرب در یک بازه زمانی خاص انجام شود.
برخی از تکنیک‌های خاص که روان درمانگران برای درمان استرس پس از سانحه به کار می‌گیرند عبارتند از:
- دی بریفینگ (debriefing)
- مواجهه درمانی
- حساسیت زدایی با حرکات چشم و پردازش دوباره (EMDR)
- واکسیناسیون استرس (SIT)
- تخلیه هیجانی و پالایش در روان درمانی پویشی
کلینیک روانشناسی چمان
ما در کلینیک مشاوره و روانشناسی چمان با ارائۀ خدمات درمانی توسط روان‌شناسان، روان‌درمان‌گران، و روان‌پزشکان متخصص در زمینۀ اختلالاتی چون استرس پس از سانحه PTSD می‌توانیم در این راه به شما کمک کرده و همراهتان باشیم.
ما از ساعت 8 تا 21 در کلینیک هستیم. برای رزرو وقت مشاوره و روانشناسی تماس بگیرید:
