احتمالا برای بسیاری از شما اتفاق افتاده که در موقعیت‌های مختلف به ویژه در روزهای آغازین مدرسه، با کودکی مضطرب و پریشان رو‌به‌رو شده‌اید در حالی که به آغوش پدر، مادر و یا مراقب اصلی خود چسبیده و به هیچ قیمتی حاضر به جدایی از آن‌ها نیست. علت این اضطراب جدایی در کودکان چیست؟ این سطح از هراس و اضطراب در یک کودک، منطقی و معمول است یا اینکه اختلال روانی محسوب می‌شود؟ چگونه کودک خود را از چنگال این اضطراب جدایی رها کنیم؟
برای یافتن پاسخ علمی پرسش‌های خود این مقاله را تا انتها دنبال کنید.
اضطراب جدایی در کودکان چیست؟
متاسفانه علی رغم تلاش گسترده روانشناسان با هدف افزایش آگاهی عموم جامعه در خصوص سلامت روان، همچنان مسائل مربوط به حوزه کودکان از جمله اضطراب در کودکان تا حد زیادی مجهول و مغفول مانده است. همچنان بسیاری از والدین، مربیان مهدکودک‌ها، معلمان مدارس و پرستاران بر این باور هستند که اضطراب شدید کودک هنگام جدایی از والدین چیزی شبیه به یک لوس‌بازی کودکانه است که خود به خود برطرف شده و تکرار آن هیچ آسیبی برای روان کودک به همراه نخواهد داشت!
این در حالی است که روانشناسان حوزه کودک و نوجوان سال‌ها پیش به دنبال بررسی‌های علمی و تحلیل نمونه‌های موردی، اختلالی با عنوان اضطراب جدایی در کودکان Separation Anxiety Disorder in Children که به اختصار SAD نامیده می‌شود، را شناسایی نموده و به تحلیل علل و راه‌های درمان این مشکل پر دردسر پرداخته‌اند.
حال خوب است بدانیم که اضطراب جدایی در کودکان دقیقا به چه معناست؟
آیا هر اضطرابی در کودکان اضطراب جدایی است؟
آیا هر اضطرابی در یک کودک را باید مساوی با اختلال روانی در نظر گرفت؟ خیر به طبع اینطور نیست!
طبیعی است که فرزند خردسال شما هنگام خداحافظی و جدایی از پدر یا مادر خود تا اندازه‌ای مضطرب شود. گریه کردن، عصبانیت و چسبیدن به آغوش در اوایل کودکی، همگی از واکنش‌های سالم و طبیعی به هنگام جدایی بوده و تجربه آن یکی از مراحل رشد کودک به حساب می‌آید.
در اینجا لازم است که نسبت به تفاوت اضطراب طبیعی جدایی که ممکن است از 8 ماهگی نوزاد آغاز شده و تا 3 سالگی ادامه یابد با اختلال اضطراب جدایی در کودکان بزرگ‌تر از 4 سال آگاه باشیم.
این اضطراب طبیعی جدایی هنگام فاصله از والدین و به ویژه مادر، یک واکنش معمول بوده و با گذشت زمان به شکلی سالم تعدیل می‌شود اما در برخی کودکان این ترس و اضطراب طبیعی اولیه بهبود نیافته و به شکل یک اختلال جدی اضطرابی تثبیت می‌شود.
این کودکان در طول سال‌های اولیه پیش دبستانی و دبستان یا بعد از آن، تداوم و تکرار علائم اضطراب جدایی را تجربه می‌کنند.
در صورتی که شدت این علائم موجب اختلال در فعالیت‌های عادی کودک مانند حضور در مدرسه، قدرت یادگیری، آرامش رفتاری و یا دوست‌یابی شده و برای حداقل چند ماه به طول بی‌انجامد می‌توان آن را به عنوان SAD در کودک تشخیص‌گذاری نمود.
لازم است بدانیم که اختلال SAD یک بازیگوشی و دلتنگی سطحی کودکانه نیست بلکه نوعی مشکل در سلامت روان کودک است که موجب نگرانی بیش از حد و غیر طبیعی او هنگام جدایی از اعضای خانواده شده و می‌تواند حمله اضطرابی را به همراه داشته باشد.
در حقیقت کودکان می‌ترسند که گم شوند، والدین آن‌ها را برای همیشه ترک کرده باشند و یا همواره این فکر را با خود دارند که ممکن است اتفاق بدی برای اعضای خانواده افتاده باشد.
علل ایجاد اضطراب جدایی در کودکان
متخصصان حوزه روان بر این باور هستند که عوامل بیولوژیکی و محیطی به طور مشترک بر احتمال بروز SAD موثر می‌باشند. در حقیقت باید گفت که عدم تعادل دو ماده شیمیایی نوراپی نفرین و سروتونین در مغز، که غالبا زمینه ژنتیکی دارد از یک سو و عوامل اضطراب‌زا محیطی از جمله الگوی رفتاری والدین و مربیان از سویی دیگر می‌توانند منجر به بروز این نوع اضطراب در کودکان شوند.
می‌توان گفت که SAD به دنبال ایجاد احساس ناامنی در کودک رخ می‌دهد. به تقویت و بروز هرچیزی که ممکن است دنیای کودک شما را از تعادل خارج کند دقت کنید! چه عاملی موجب احساس خطر و بر هم خوردن روال عادی زندگی کودک شده است؟
تغییرات محیطی یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد این نوع اضطراب می‌باشد. محل زندگی جدید، مدرسه یا کلاس ورزشی جدید، عوض شدن پی در پی پرستار و مربی؛ تمام این تغییرات مداوم و ناگهانی می‌تواند عاملی برای ایجاد اضطراب جدایی باشد.
برای مشاوره و رواندرمانی کودک خود، همراه شما هستیم.
با ما تماس بگیرید: 021 - 88652505 - 021 - 88652502
قرار گرفتن در فشار، شرایط نابهنجار و محیط‌های استرس‌زا مانند طلاق والدین، محیط درسی پراسترس، از دست دادن یک عزیز و یا زندگی با پدر و مادری پرخاشگر می‌تواند علائم SAD را در فرزند شما آشکار کند.
شکل‌گیری دلبستگی ناایمن را می‌توان یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد اضطراب جدایی در دوران کودکی دانست.
دلبستگی ناایمن یعنی کودک در ارتباط با والدین و مراقبین اصلی خود به ویژه مادر احساس امنیت نداشته و مدام در هراس جدایی از او به سر میبرد. همچنین نباید فراموش کنیم کودکان آیینه رفتار والدین و نزدیکان خود هستند. آن‌ها تمام رفتارهای خود را از پدر و مادر و کسانی که بیشترین زمان را با آن‌ها می‌گذرانند الگو می‌گیرند، بنابراین احتمال بروز اضطراب در کودکانی که والدین مضطرب و تحریک‌پذیری دارند به مراتب بیشتر است.
علائم و نشانه‌های اضطراب جدایی در کودکان
اگرچه اختلال SAD از نوع حاد چندان شایع نیست اما آمارها نشان می‌دهد که حدود 4% از کودکان پیش دبستانی و مدرسه‌ای این بحران را تجربه می‌کنند. اضطراب جدایی در این سن زمانی تشخیص داده می‌شود که:
- اضطراب موجب ناکارآمدی زندگی روزمره فرزند شما شده و زندگی سایر اعضای خانواده را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
- احساس می‌کنید کودک شما نسبت به سایر همسالان خود اضطراب و نگرانی غیرمنطقی شدیدتری دارد.
- بروز اضطراب نامتناسب با موقعیت در کودک (اضطراب شدید در یک اتفاق کوچک یا جدایی خیلی کوتاه مدت)
- علائم اضطرابی کودک به مدت حداقل 4 هفته ادامه داشته باشد.
این کودکان معمولا در زمان دوری از والدین به شدت نگران این هستند که پدر و مادر صدمه دیده و یا تصادف کرده باشند. برای مثال کودکی در پیش دبستانی شدیدا گریه کرده و به مربی خود می‌گوید که اطمینان دارد پدرش در راه تصادف کرده است.
این کودکان از رفتن به مدرسه و یا خوابیدن در مکانی جز آغوش والدین امتناع می‌کنند. همچنین بچه‌هایی با این مشکل معمولا هنگام جدایی از احساس بیماری شکایت می‌کنند مانند کودکی دبستانی که اکثر روزهای هفته به بهانه درد جسمانی والدین را به مدرسه می‌آورد.
شایع‌ترین علائم SAD عبارتند از:
- امتناع از تنها خوابیدن
- کابوس‌های تکرای با موضوع جدایی
- نگرانی زیاد و غیرمنطقی برای اعضای خانواده
- نگرانی بیش از حد در مورد امنیت یکی از اعضای خانواده
- ترس از تنهایی
- معده درد مکرر، سردرد و سایر مشکلات بدنی
- تنش عضلانی
- چسبیدن به آغوش والدین و عدم تمایل برای ایجاد فاصله
- عصبانیت و پرخاشگری هنگام جدایی از والدین
چه زمانی برای درمان اضطراب جدایی در کودکان اقدام کنیم؟
حال لازم است بدانیم که در صورت مشاهده علائم ذکر شده در کودک خود چه اقدامی باید بکنیم؟ آیا این علائم زودگذر بوده و خود به خود از بین می‌روند؟ آیا لازم است که برای حل این مشکل از یک روانشناس کودک کمک بگیریم؟
بدون شک نمی‌توان کاهش علائم این اختلال در کودک را به گذر زمان سپرد و هیچ اقدام موثری در جهت بهبود آن انجام نداد. اگرچه ممکن است که کودک با گذشت زمان علائم را کمتر نشان داده و به اصطلاح به محیط جدید، مدرسه جدید و جدایی عادت کرده باشد اما این ضرورتا به معنای از بین رفتن اثرات منفی SAD در روان کودک نیست.
به یاد داشته باشیم که هر ناراحتی روحی و روانی می‌تواند در ظاهر بهبود یافته اما همچنان در باطن و عمق ضمیر ناخوداگاه باقی مانده و تنها از شکلی به شکل دیگر تغییر کرده باشد.
بنابراین اگر نشانه‌های اضطراب ناشی از جدایی را در فرزند خود مشاهده کردید لازم است که از یک روانشناس کودک و نوجوان کمک دریافت کرده و مربیان کودک را نیز در جریان این مشکل قرار دهید.
درمان اضطراب جدایی در کودکان
درمان SAD از سوی روانشناسان حوزه کودک و نوجوان اغلب شامل ترکیبی از موارد زیر است:
درمان شناختی رفتاری (CBT):
درمان شناختی رفتاری به کودک کمک می‌کند تا درک کند که ترس‌های او در خصوص نگرانی برای امنیت والدین و سلامت آن‌ها ریشه حقیقی نداشته و یاد بگیرد که چگونه در موقعیت جدایی، اضطراب خود را مدیریت کند. هدف از این رویکرد درمانی افزایش تسلط کودک بر موقعیت‌هایی است که ممکن است اضطراب‌زا باشد.
دارو درمانی:
در صورتی که علائم اضطراب ناشی از جدایی در کودک بسیار شدید باشد به شکلی که موجب ایجاد درد‌های جسمانی در او شده و عملکرد طبیعی ذهن بر هم بریزد، از دارو درمانی استفاده می‌کنند.
روانپزشکان بر این باور هستند که طیفی از داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب در کاهش عوارض SAD موثر عمل می‌کنند. نکته حائز اهمیت این است که دارودرمانی باید به موازات روان درمانی فردی انجام شده تا از بروز دوباره علائم پس از قطع دارو جلوگیری شود.
برای رزرو وقت روانپزشکی تماس بگیرید:
خانواده درمانی:
همانطور که پیشتر اشاره کردیم خلق و خو و شیوه رفتاری والدین تاثیر مستقیمی بر بروز اختلالات روانی در فرزندان آن‌ها دارد. بررسی‌ها حاکی از آن است که ریسک ابتلا به اختلال اضطراب ناشی از جدایی در فرزندان والدینی با زمینه اختلالات اضطرابی، افسردگی، وسواس و … به مراتب بیشتر است.
بر همین اساس خانواده درمانی به عنوان یکی از بهترین رویکردهای درمانی برای حل این مشکل در نظر گرفته می‌شود. حفظ خونسردی و آرامش، پرهیز از سرزنش کودک، پرهیز از رفتارهای خشونت‌آمیز همراه با تهدید، تنبیه کودکان و اجبار برای جدایی از جمله مهم‌ترین اقداماتی است که باید از سوی والدین کودک مبتلا به اختلال اضطراب جدایی اتفاق بیفتد.
برای کودکان درگیر اضطراب جدایی چه کار کنیم؟
به عنوان والدین یک کودک با اضطراب جدایی حاد لازم است:
- اطلاعات خود را در خصوص علل، علائم و روش‌های درمان این اختلال افزایش دهید.
- در اولین فرصت ممکن با یک روانشناس کودک مشورت کنید.
- احساسات فرزند خود را سرکوب نکنید و به آن گوش فرا دهید. از کودک خود نخواهید که ترس و اضطراب‌اش را انکار و پنهان کند.
- در مورد احساسات کودک خود با او صحبت کنید. اجازه ندهید که فرزند شما به انزوا و تنهایی در سکوت کشیده شود.
- محیطی که کودک در آن احساس اضطراب می‌کند را به خوبی بررسی و ارزیابی کنید.
- اگر کودک از یکی از والدین راحت‌تر جدا می‌شود مسئولیت جابه‌جایی را به او بسپارید.
- در هنگام جدایی آرامش خود را حفظ کنید. اگر فرزند شما ببیند که شما خونسرد هستید او نیز آرام خواهد شد.
- فرزندتان را تشویق کنید تا در فعالیت‌های اجتماعی سالم مشارکت کند. بازی و ارتباط با همسالان یکی از راه‌های عالی کاهش اضطراب است.
- تلاش‌های فرزند خود را تحسین کنید.
سلامت روان کودکان حوزه‌ای بسیار حساس و تخصصی است که هر اشتباه در آن می‌تواند عواقب دراز مدتی برای کودک دلبند شما به همراه داشته باشد. بنابراین روانشناسان همواره توصیه می‌کنند که در صورت بروز هرگونه مشکلی در سلامت روان کودکان از جمله اختلال اضطراب ناشی از جدایی حتما از روان‌درمانگر کودک، مشاوره و کمک دریافت شود.
کلینیک روانشناسی چمان
فرزندپروری سالم و ارتقاء سلامت روان کودکان یکی از اهداف اصلی کلینیک چمان است که در جهت تحقق این هدف تیمی مجرب و حرفه‌ای از متخصصین حوزه روانشناسی کودک و نوجوان را گرد هم آورده تا با به کارگیری جدیدترین رویکردهای درمانی در سطح بین‌المللی به حل مشکلات فرزندان شما بپردازد.
ما از ساعت 8 تا 21 در کلینیک هستیم. برای رزرو وقت مشاوره و روانشناسی تماس بگیرید:
