آیا کودک خردسال شما با ترس از تاریکی دست و پنجه نرم می‌کند؟ در این محتوا از مجله کلینیک روانشناختی چمان می‌خواهیم بدانیم ریشه ترس از تاریکی در کودکان کجاست و وجود این ترس به ظاهر طبیعی تا چه سنی جای نگرانی ندارد؟ اگر به دنبال راهکارهایی برای درمان ترس تاریکی در کودکان خود هستید تا انتها با ما همراه باشید.
ترس از تاریکی را می‌توان در کنار موقعیت‌های ترسناکی مانند ارتفاع، طوفان و رویارویی با حیوانات وحشی از جمله ترس‌های دیرینه‌ای انسان دانست که روانشناسان تکاملی آن را به زندگی پر مخاطره اجداد ما در دل طبیعت نسبت داده و روانکاوانی مانند یونگ این ترس‌های نسبتا همگانی را بخشی از ناخوداگاه جمعی هر جامعه می‌دانند.
بر همین اساس شاید نتوان ترس از قرار گرفتن در محیط‌های تاریک را صرفا به کودکان نسبت داد. به جرات می‌توان گفت که اکثر بزرگسالان نیز از قرار گرفتن در محیط تاریک می‌ترسند چرا که تاریکی با ابهام همراه است و انسان ذاتا در برابر هر نوع ابهام و بی‌خبری از موقعیت دچار اضطراب و ترس می‌شود.
اما ترس تاریکی در کودکان تقریبا فراگیر بوده و با شدت بیشتری بروز پیدا می‌کند. این ترس در برخی کودکان تا اندازه‌ای شدت می‌یابد که زندگی عادی کودک را دستخوش تغییر کرده و می‌تواند منجر به سایر اختلالات توهمی و اضطرابی یا حتی در دراز مدت افسردگی شود. بنابراین گاهی لازم است که ترس کودکان خود در تاریکی را جدی بگیریم و به دنبال درمان آن باشیم چرا که علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد.
دلایل ترس از تاریکی در کودکان
همانطور که در بخش قبل اشاره کردیم ترس از تاریکی در بزرگسالان نیز شایع است و بسیاری علت اصلی آن را آگاهی ذهن انسان بالغ در برابر خطرات احتمالی پنهان شده در فضاهای تاریک می‌دانند.
اتفاقات ترسناک در کتاب‌ها، فیلم‌ها و تجربیات دیگران به یک بزرگسال هشدار می‌دهد که چه اتفاقاتی می‌تواند برای فرد بی‌خبر در سایه بیفتد اما کودکان چطور؟ کودکانی که هنوز درک کاملی از موقعیت نداشته و شنونده تجربیات ترسناک دیگران نبوده‌اند چرا در تاریکی می‌ترسند؟
ریشه‌های اصلی ترس از تاریکی در کودکان را می‌توان در عوامل زیر جمع‌بندی نمود:
عدم توانایی تشخیص خیال از واقعیت
ترس از تاریکی معمولا در سنین 3 تا 6 سالگی آغاز می‌شود یعنی زمانی که کودکان به اندازه کافی بزرگ شده‌اند که از تخیل خود استفاده کنند اما در عین حال هنوز انقدر بالغ نشده‌اند که توانایی تشخیص کامل خیال از واقعیت را داشته باشند.
مکانیسم دفاعی ترس
روانشناسان ترس را پاسخ طبیعی مغز برای دفاع از خود در برابر یک تهدید می‌دانند. این مکانیزم دفاعی در دوران کودکی قوی‌تر عمل کرده و علت اصلی آن محافظت از کودکان ناتوان در برابر خطرات می‌باشد. ترس اگر اندازه‌ای معقول داشته و متناسب با موقعیت باشد به کودکان کمک می‌کند تا به طور ناخوداگاه اقداماتی برای ایمن ماندن انجام دهند.
زمینۀ ژنتیکی
یکی از دلایل عدم اشتراک شدت این ترس در کودکان را می‌توان زمینه ژنتیکی آن‌ها دانست. به همین دلیل ممکن است که فرزند خردسال شما بیشتر از سایر هم‌کلاسی‌ها و یا دوستان خود در تاریکی بترسد و یک وحشت غیر قابل کنترل را تجربه کند.
ابهام در تاریکی
این تاریکی نیست که ترسناک است بلکه این ناتوانی در دیدن هرگونه تهدید بالقوه و در کمین است که به ترس دامن می‌زند. کودکان زمانی که به رخت‌خواب می‌روند موضوعات جذاب کمتری وجود دارد که حواس آن‌ها را به خود پرت کند در نتیجه سایه‌ای در گوشه اتاق می‌تواند به سرعت تبدیل به یک هیولای 3 سر شود که برای دزدیدن آن‌ها می‌آید.
فیلم‌های تاثیرگذار
فیلم‌ها اغلب افراد بدی را به تصویر می‌کشند که در تاریکی شب وارد خانه شده و به دزدیدن بچه‌های بازیگوش علاقه دارند. به این ترتیب رسانه این تصور را برای کودکان ایجاد می‌کند که تاریکی با وقوع یک اتفاق بد همپوشانی دارد.
پرخوری شبانه
شاید برایتان عجیب به نظر برسد اما این تصور که شام و وعده غدایی شبانه می‌تواند بر کیفیت به خواب رفتن تاثیر بگذارد حقیقت دارد. ذهن و بدن به یکدیگر متصل هستند و بررسی‌ها حاکی از آن است که خوردن مواد غذایی محرک مانند شیرینی و تنقلات، متابولیسم بدن را افزایش داده و می‌تواند موجب بی‌تابی قبل ازخواب شود که به تقویت تخیلات ترسناک در تاریکی دامن می‌زند.
تجربه ترسناک از زمان خواب
اگر کودکان شما از تاریکی هنگام رفتن به رخت‌خواب می‌ترسند ممکن است به دلیل نگرش منفی آن‌ها نسبت به زمان خواب باشد. ساعت خواب برای کودکان باید یادآور لالایی، نوازش و آرامش باشد.
ترس؛ ابزاری برای تربیت
متاسفانه بسیاری از والدین و مراقبان کودک از تاریکی به عنوان ابزاری برای سر به راه کردن و ترساندن او استفاده می‌کنند بدون شک این اقدام نادرست می‌تواند موجب ترس تاریکی در کودکان شده و زمینه اختلالات اضطرابی را در آن‌ها تقویت نماید.
به رسمیت نشناختن ترس کودکان
باید بدانید که عدم توجه به یک اتفاق ناخوشایند موجب از بین رفتن آن نمی‌شود بلکه می‌تواند آن را تقویت کند. کم اهمیت جلوه دادن ترس کودک از تاریکی و جنگ با او بر سر این مسئله نه تنها کمکی به کاهش وحشت او نمی‌کند بلکه به آن قدرت می‌بخشد.
آیا ترس کودکان از تاریکی طبیعی است؟
تا به اینجا گفتیم که اکثر کودکان از تاریکی می‌ترسند و این موضوع امر شایعی است که معمولا برای کودکان خردسال 3 تا 6 سال و حتی بالاتر اتفاق می‌افتد اما آیا این ترس همیشه و با هر شدتی طبیعی است؟ چه زمانی می‌توانیم بگوییم که باید به فکر درمان ترس کودکان باشیم؟
برخی بچه‌ها به طور بسیار جدی تحت تاثیر ترس از تاریکی قرار می‌گیرند. این کودکان ممکن است که دارای زمینه اختلالات اضطرابی باشند و یا به واسطه همین ترس، در آینده به انواع فوبیا (هراس خاص) و یا اضطراب دچار شوند. به یاد داشته باشید که ترس و اضطراب قابل تعمیم هستند.
به این معنا که اگر کودکان شما در حال حاضر دچار وحشت از تاریکی هستند این وحشت می‌تواند در دراز مدت به ابژه‌های دیگری نیز منتقل شده و کودکان دچار ترس غیر منطقی در موقعیت‌های مختلف شود. آن‌ها ممکن است از اتاقی به اتاق دیگر شما را دنبال کنند، از رفتن به مدرسه و مهدکودک امتناع نمایند و دیگر قادر به تنها خوابیدن در اتاق خود نباشند.
درمان ترس از تاریکی برای کودکانی ضروری است که به دلیل این هراس دچار اختلال خواب شده و زمان خواب برای آن‌ها تبدیل به یک کابوس شده است. در چنین شرایطی کودک شما می‌ترسد که چشمان خود را ببندد و بخوابد، ساعت‌ها طول می‌کشد که به خواب برود و ممکن است در طول شب چندین بار با وحشت از خواب بیدار شده و بی‌قراری کند.
این عدم خواب کافی و باکیفیت می‌تواند منجر به خستگی ذهنی و ضعف بدنی کودک شود. با توجه به اینکه فرزند شما در سن رشد قرار دارد این مشکلات روحی و بدنی می‌تواند زمینه‌ساز اختلالات روانی و بیماری‌های جسمی در آینده شود که دیگر درمان و از بین بردن آن‌ها در بزرگسالی چندان آسان نخواهد بود.
بنابراین اگرچه می‌گوییم که ترس از تاریکی در کودکان 3 تا 6 سال و یا حتی تا 8 سال شایع و طبیعی است اما این مشکل در صورتی نیاز به مداخله درمانی ندارد که والدین شاهد کاهش ترس کودک با افزایش سن او باشند و وحشت از تاریکی موجب اختلالات ثانویه مانند فوبیای شدید، هذیان و توهم، اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب و جسمانی سازی نشده باشد.
در صورت شدت گرفتن و تعمیم یافتن ترس کودک از تاریکی و یا بروز نشانه‌های هر یک از مشکلات فوق، والدین باید هرچه زودتر برای درمان ترس کودک از یک روان‌شناس کودک و نوجوان کمک دریافت کنند.
راهکارهایی برای درمان ترس از تاریکی در کودکان
اگرچه بیشتر بچه‌ها پس از 6 سالگی ترس تاریکی را پشت سر می‌گذارند و این ترس به صورت یک احساس خفیف منفی در آن‌ها باقی می‌ماند، درست مانند اکثر افراد بزرگسال، اما حدود20% از این بچه‌ها در وحشت دائمی باقی می‌مانند و یا به سمت اختلالات روحی و روانی جدی‌تر سوق داده می‌شوند.
بر همین اساس والدین باید درمان ترس کودکان را جدی بگیرند. در این بخش به برخی از بهترین راهکارها برای درمان ترس از فضاهای تاریک در فرزندان خردسال شما و تزریق آرامش به این فضای وحشت‌آور اشاره می‌کنیم:
نسبت به علائم آگاه باشید
کودکان به اندازه افراد بزرگسال در بیان احساسات خود توانمند نیستند بنابراین ممکن است که فرزندان شما وحشت خود از فضاهای تاریک را شفاف ابراز نکند. والدین باید نسبت به علائم این مشکل آگاه باشند.
برخی از نشانه‌های احتمالی عبارتند از: دمدمی مزاجی، مشکل در خواب، ترس از تنهایی و صدا زدن پدر و مادر چندین بار در طول شب، گریه و بی‌قراری، توهم، شکایت از بدن درد، درخواست مکرر برای آب، شب ادراری و …
در چنین شرایط به عنوان یک پدر و مادر باید نسبت به رفتارهای کودک خود هوشیار باشید و هرچه زودتر برای بهبود این وضیعت اقدام کنید.
بی‌تفاوت نباشید
یکی از رفتارهای اشتباه والدین این است که نسبت به ترس کودک خود بی‌تفاوت بوده و فکر می‌کنند که با انکار این ترس مشکل کودک خود به خود برطرف خواهد شد. در چنین شرایطی لازم است که به اندازه یک کارآگاه حواس جمع باشید. سعی کنید بفهمید که فرزند شما دقیقا از چه چیزی می‌ترسد. از تنهایی؟ تاریکی؟ هجوم موجودات ترسناک در فضای تاریک؟ آدم‌ربایان و سارقان؟ یادتان باشد تنها زمانی می‌توانید به درمان ترس کودک خود کمک کنید که بدانید دقیقا از چه چیزی می‌ترسد.
برای مشاوره و رواندرمانی کودک خود، همراه شما هستیم.
با ما تماس بگیرید: 021 - 88652505 - 021 - 88652502
متناقض رفتار نکنید
به فرزندان خود برای نبود خطری در تاریکی اطمینان دهید اما اگر می‌خواهید رفتارهای کنترل کننده داشته باشید در این اطمینان زیاده‌روی نکنید. کودکان نمی‌توانند رفتارها را به چندین شکل تعبیر کنند بلکه آنچه را که می‌بینند باور می‌کنند و الگو می‌گیرند بنابراین نباید متناقض رفتار کنید. برای مثال اینکه به فرزند خود در خصوص نبودن هیچ هیولا و بچه دزدی اطمینان بدهید و بعد هر شب وقت بگذارید و زیر تخت، پشت در، داخل کمد و .. را چک کنید برای فرزندتان گیج کننده خواهد بود.
همچنین بسیار اهمیت دارد که برای شروع درمان ترس کودک خود از تاریکی، احساس او را به رسمیت بشناسید و به فرزندتان نگویید که این ترس‌ها احمقانه هستند. با عصبانیت برخورد نکنید.
محل خواب را مجهز کنید
واقعیت موجود، وحشت فرزند شما از تاریکی است پس برای درمان ترس او باید شرایط را به گونه‌ای موثر تغییر دهید. بهتر است این تغییر را از اتاق خواب کودک شروع کنید. برای مثال در اتاق خود و کودک را باز بگذارید، نور کافی به اتاق اضافه کنید و از صداگیرها استفاده کنید. سعی کنید تا اتمام درمان ترس کودک، شب‌ها گوش به زنگ باشید تا صدای او را بشنوید.
کودک را نترسانید
به هیچ وجه دیگر برای ترساندن کودک، تنبیه و یا وادار نمودن او به انجام کاری، ترس از بودن در محیطی تاریک را دستاویز قرار ندهید. بر عکس تلاش کنید تا کودک خود را با تاریکی آشتی بدهید.
برای مثال برچسب‌هایی در اتاقش نصب کنید که با تاریکی روشن می‌شوند، شب‌ها در تاریکی قبل از خواب برای او کتاب یا لالایی بخوانید و یا همراه او به تماشای آسمان زیبای شب بنشینید.
روتین خواب آرام‌بخش داشته باشید
به کودکی که از تاریکی وحشت دارد و هنوز وارد مرحله درمان ترس نشده است نگویید که به تنهایی به اتاقش رفته و بخوابد. در چنین شرایطی باید یک روتین آرام‌بخش خواب شبانه را برای کودک خود تعریف کنید.
با کودک خود به رخت‌خواب بروید، او را در آغوش گرفته و نوازش کنید، برایش کتاب و شعر بخوانید. عروسک دلخواهش را به تخت بیاورید. اینگونه می‌توانید او را به مرحله خواب علاقه‌مند کنید.
از یک روان‌درمان کمک بگیرید
یادتان باشد که حل مشکلات روحی کودکان مانند ترس شدید از تاریکی اهمیت بسیار زیادی در تربیت آن‌ها دارد چرا که می‌تواند در شخصیت و سلامت روان آن‌ها در بزرگسالی تاثیر قابل توجهی داشته باشد. بنابراین لازم است که درمان ترس کودک جدی گرفته شده و حل این مشکل را به توصیه‌های قوم و خویش و گذر زمان نسپارید.
درمان ترس تاریکی در کودکان توسط یک روان‌درمانگر کودک که از ریشه‌های روانی و تکنیک‌های درمانی این مشکل به خوبی آگاه است، کار چندان دشواری نبوده و می‌تواند موجب درمان کامل فرزند دلبند شما شود. دوستی کودک شما با روان‌درمانگر بالینی به دشمنی او با تاریکی پایان خواهد داد.
کلینیک روانشناسی چمان
فرزندپروری سالم و ارتقاء سلامت روان کودکان یکی از اهداف اصلی کلینیک چمان است که در جهت تحقق این هدف تیمی مجرب و حرفه‌ای از متخصصین حوزه روانشناسی کودک و نوجوان را گرد هم آورده تا با به کارگیری جدیدترین رویکردهای درمانی در سطح بین‌المللی به حل مشکلات فرزندان شما بپردازد.
ما از ساعت 8 تا 21 در کلینیک هستیم. برای رزرو وقت مشاوره و روانشناسی تماس بگیرید:
با روانشناسان کودک و فرزندپروری چمان آشنا شوید:
